خانهسایر منابع:
با دوستان خود به اشتراک بگذارید
می پسندم
0
سایر خبرها
مردان زن ذلیل دست به دامان دادگاه
مسالمت آمیز طرفین در گرو میزان عملکرد عقلانی آن هاست. اما وقتی فرد درون شرایطی نا مطلوب قرار می گیرد، شاید ترازوی عمل به سمت احساس خم شود و نتواند آنچنان که باید، عقلانی عمل کند. راهکار دیگری که از ادامه خشونت ها جلوگیری می کند، تلافی نکردن و تلاش برای حفظ آرامش است. مطمئنا در شرایطی که بحث و جدال بالا گرفته است، کوچکترین تنش اضافی می تواند شروع بحث تازه ای باشد. مراجعه به ...
انتخاب های سخت (14)
در اتاقی کوچک به کناری کشیدم و نقش و مسئولیتش را که ایفا نکرده بود، به وی یادآور شدم. اگر او از طرح مصالحه ما حمایت می کرد، نه تنها می توانست باعث حفظ این جلسه شود بلکه خود سازمان کشورهای آمریکایی را نیز نجات می داد. و اگر چنین نمی شد، او به عنوان رهبری یاد می شد که بر فروپاشی این سازمان نظارت کرده است. به نظر می رسید این جاذبه ها تفاوتی را ایجاد کرده است. اواخر بعدازظهر، اگرچه هنوز از اجماع ...
فرصت های طلایی که سوختند/ شطرنج بازان سینما در دهه 60 چه کردند؟
سینمای ایران در طول تاریخ نزدیک به یکصد ساله خود فراز و نشیب های فراوانی را تاکنون طی کرده است و در هر برهه زمانی با توجه شرایط حاکم بر فضای سیاسی و اجتماعی کشور، سینما در همان جهت به حرکت درآمده است؛ که البته این امر در دوران رژیم شاهنشاهی به مراتب آمیختگی بیشتری با فضای روز داشت و در دوران پس از انقلاب از شدت و حدت آن کاسته شد. سینما به عنوان دستگاهی الگو ساز اثر زیادی در شکل گیری سبک زندگی مردم دارد و به عنوان رسانه ای قوی موظف به ب ...
تبلت در زندگی فرزندمان چه نقشی دارد؟
...، گام مفیدی در کاهش احساس رقابت و نیاز کاذب کودکان نسبت به این وسیله است. گذشته از این، جذاب سازی محیط های آموزشی و تقویت علاقه کودکان نسبت به مدرسه، راه خوبی برای باز کردن مسیرهای گفتگو با دانش آموزان است. ارائه اطلاعات به آنها درباره فواید استفاده درست و مضرات استفاده نادرست از هر وسیله ای از جمله تبلت هم به دانش آموزان کمک می کند تا در راه انتخاب سرگرمی، صحیح تر قدم بردارند ...
فیروزآبادی: کل اسرائیل را شخم می زنیم/ تدبیر جدید کابینه درحمایت از برندهای ایرانی/ استعفا به علت توافق ...
آن اولین گام برای حل معضلات اساسی است. هم چنین یادداشت پرمعنای حمید ابوطالبی معاون سیاسی دفتر روحانی در فروردین ماه سال جاری را نیز نباید فراموش کرد که نوشت: به نظر من ارزش آغاز تعامل ایران و آمریکا، بیش از موضوع هسته ای است؛ آن را آسان از دست ندهیم. یک هفته قبل از او هم در 14 فروردین 94 روحانی در سخنانی خطاب به مردم که از شبکه خبر سیما به طور زنده پخش شد، اظهار داشت: بحث ما فقط هسته ای نیست، این ...
پرفروش های سینما در چهار سال گذشته/ خداحافظی سینمای ایران با ایده های نو
اعتلای این هنر-صنعت داشته باشد، زیرا با شناخت علایق و نیازمندی های فرهنگی و هنری مردم هر دوره می توان خوراک فرهنگی و هنری مناسب تری برای او فراهم آورد و به این وسیله هم مردم از نظر فرهنگی خوراک مورد نیاز خود را دریافت می کنند و هم چرخه سینما با استقبال مردم از فیلم ها رونق بیشتری پیدا می کند. یکی از راه های شناخت سلیقه مردم، شناخت فیلم هایی است که در سال های اخیر از آنها استقبال بیشتری شده است. ...
چرایی ضعف دستگاه تعلیم و تربیت در آموزش درس قرآن
...، اما به هر حال تحت تأثیر فرهنگ جامعه قرار می گیرد و تافته جدا بافته ای نیست؛ به همین جهت نه معلم قرآن باور دارد که قرآن باید در تمام شئونات زندگی وارد شود و تضمین کننده سعادت انسان است و نه دانش آموزی که این آموزش را می بیند؛ در نتیجه معلم، مدیر و عوامل دیگر حساسیت های لازم را در زمینه آموزش قرآن ندارند؛ به طوری که فکر می کنند اگر معلم قرآن در مدرسه حاضر نباشد معلم فیزیک یا ریاضی هم به جای او می ...
ژست آمریکابرای چانه زنی بیشتراست/ رهبری راه مذاکره را هرگز نبستند
تاکید کرد: مجلس چارچوب مذاکرات را با تدوین قانون مشخص کرد و با دقت مسیر مذاکرات و سرنوشت آن را زیر نظر دارد. وی ادامه داد: خوشبختانه امام خامنه ای با رهبری هوشمندانه با طراحی ساز و کار مناسب، هدایت امور را در دست دارند و همه قوا پشتیبان تیم مذاکره کننده برای به نتیجه رساندن مذاکرات هستند. لاریجانی ابراز امیدواری کرد که به توافقی دست یابیم که مطلوب ملت ایران باشد. ...
ماجرای سرقت لجام مرکب علی(ع)
امام صادق(ع) می فرماید: اگر کسانی بیایند و همه کارهای دین را انجام دهند، اما وقتی خدا یا رسول خدا یک دستوری داد، آنها بگویند کاش این دستور را نمی داد یا این را نگویند اما در دل شان نسبت به امر خدا یا ولیّ خدا یک چنین حالتی ایجاد شود. اینها دیگر مشرک شده اند- البته نه اینکه ما بخواهیم با این افراد مثل مشرکین رفتار کنیم، بلکه حضرت در اینجا ارزش منفی این عمل را توضیح می دهد- (لَوْ أَنَّ ...
هفت گامی که دولت باید بردارد تا مردم باور کنند: آب کم است!
با این وجود، هرگز آنگونه که سزاوار است، آن همراهی و حمایتی را که باید در قدردانستن بیشتر آب بدانیم و ببینیم، در اغلب موارد؛ نه می دانیم و نه می بینیم! چرا؟ یادداشت پیش رو در پاسخ به این پرسش شکل گرفته و می کوشد تا نشان دهد: شرط شکوفایی سرمایه اجتماعی در حوزه ی مسئولیت های شهروندی برای پاسداری شایسته تر از اندوخته های آبی کشور، آن است که دولت در مرحله ی نخست، هفت گام مهم را بردارد؛ چه، ب ...
از برنامه ندسا برای شکل گیری دفاع مردمی تا برگزاری دوازدهمین اجتماع مدافعان حرم
روزهای امریکا پاسخ های کوبنده به دنبال دارد سردار سرتیپ پاسدار سیدمسعود جزایری، معاون امور بسیج و فرهنگ دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح در سخنانی به مناسبت 12 تیرماه سالروز حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران، با تبیین نسبت آمریکا با مقوله حقوق بشر و عملکرد دولت های ایالات متحده در این زمینه اظهار کرد:حافظه تاریخی ملل جهان به ویژه ملت ایران سرشار از رویدادهای تلخی است که به ...
رویکردهای اثباتی به فلسفة تعلیم و تربیت اسلامی
پیش از آن فلسفة تعلیم و تربیت اسلامی را تدوین و تبیین کرده باشیم، شعاری صوری بیش نخواهد بود. اگر همة کتابهای درسی را از آیات و روایات پر کنیم، اما مبانی و شالودهها اسلامی نباشد، تعلیم و تربیت اسلامی محقق نخواهد شد. اساساً هر مکتبی، تعلیم و تربیت را براساس باورها و ارزشهای مد نظر خود، تعریف میکند؛ زیرا بیگمان، دیدگاه هر مکتب دربارة مربی، متربی، ابعاد و مراحل تربیت، بهصورت مستقیم در ابعاد ...
عزتمندی زن در بین خانواده
. این روش ها عبارت اند از: اعطای بینش، تحمیل به نفس، الگویی، دعا، تمثیل و موعظه که محور مباحث این مقاله را در جهت تحقق ارزش های خانوادگی از دیدگاه اسلام تشکیل می دهد. کلیدواژه ها : ارزش، ارزش های خانوادگی، روش تحقق ارزش ها، ارزش های اسلامی. مقدمه ارزشهای خانوادگی با همة اهمیتی که دارند، در جهان امروز، رو به افول میروند؛ برای نمونه میتوان به موارد ذیل که نشاندهندة زنگ ...
معیارهای رتبه بندی معلمان پیش از تصویب، منتشر می شوند؟
...، ورود تعزیرات به شهریه مدارس غیردولتی و خلأ برنامه های دانشگاه فرهنگیان برای جذب دانشجومعلمان جدید، پرداخته خواهد شد. معیارهای رتبه بندی معلمان در انتظار ارزیابی کارشناسان اواخر فروردین ماه 94 بود که وزارت آموزش و پرورش طی فراخوانی گسترده از فرهنگیان برای ارائه دیدگاه، نظر و پیشنهاد درباره شاخص های طرح رتبه بندی معلمان دعوت به عمل آورد و درگاهی را در پرتال اطلاع رسانی آموزش ...
نسبت ژئوپلیتیک و سیاست خارجی
شناخت دقیق از ماهیت تحولات منطقه ای، پیرامونی و جهانی، نقطه آغازین درک درست از فضاهای ملی و بین المللی و همچنین مانعی در راه تصمیم گیری های ذهنی و غیر واقعی در چارچوب اهداف و منافع ملی کشورها است. 4. نسبت ژئوپلیتیک و سیاست خارجی هدف سیاست خارجی دستیابی به اهداف ملی مورد تعقیب در نظام جهانی و ابزارهای نیل به آنها است. از آنجا که تعقیب منافع و اهداف ملی در نظام جهانی متضمن ایجاد ...
اجرای هدفمند منشور فرهنگی همدان نیازمند نظارت بر عملکرد دستگاه ها
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان ، منشور در ادبیات فارسی به معنای گسترده شده و نشر دادن به کار رفته است و فرهنگ نیز مجموعه ای به هم پیوسته از دانش ها، آگاهی ها، باورها، ارزش ها، هنجارها، ایستارها و مهارت های لازم و ضروری برای زندگی اعضای جامعه است. با نگاهی ساختارمند به جوامع بشری و با توجه به تفاوت ها می توان تعریف دیگری از فرهنگ به دست آورد که فرهنگ مجموعه کامل از ممیزهای روحی، مادی ...
دکتر احمدی نژاد: طوفانی بنیان افکن در راه است که بنیان صهیونیست ها را برخواهد کند/ مساله با گفتگو و دو ...
پیش از این بودند و تلاش هم کردند اما نتیجه نگرفتند، گفت: اگر به مسائل جهانی توجه نکنیم، حتما خسارت های جبران ناپذیری گریبان ما را خواهد گرفت، موجودیت رژیم صهیونیستی و نقش این رژیم را باید در یک بستر تاریخی و جهانی تجزیه و تحلیل کنیم، یک حقیقت در دنیا وجود دارد که نباید چشم مان را به روی آن ببندیم، این یک درگیری تاریخی است که در فلسطین اشغالی رخ داده، جبهه شیطان و جبهه باطل، جبهه طاغوت، جبهه ...
سرک کشیدن به تاریک خانه تاریخ
ای چرا و چگونه موضوعی را مستمسک قرار می دهد تا به این خواهش درونی پاسخ دهد، بستگی به تربیت اجتماعی و تاریخی و میزان دانش و شناخت او از بحران موجود دارد. ممکن است از نظر نویسنده ای نامتوازن بودن توسعه، منشأ همه گرفتاری ها باشد، بنابراین صاحب چنین تفکری در مواجهه با هر رویداد اجتماعی نگران کننده ای دستخوش احساساتی می شود که ناشی از چنین باور و استدلالی است، اما وقتی این نگرانی ها را در قالب طرحی ...
پایین بودن تحصیلات کارمندان بانک مرکزی عامل کاهش بهره وری
تخصیص سود های بالا به سپرده های مالی مردم، آنها را به سرمایه گذاری ترغیب و باعث جلب اعتماد عمومی می شود. تعیین سود بانکی مدت ها است به صورت دستوری از طریق بانک مرکزی دنبال می شود. بانک مرکزی تلاش دارد با نظام پرداخت هماهنگ سود به سپرده ها، موسسات غیر مجاز را خلع سلاح کرده و دامنه فعالیت آنها را محدود کند. اما در عمل آنچه با کاهش نرخ سود بانکی شاهد آن هستیم این است که رقابت میان بانک ها از بین رفته ...
اندیشه های سیاسی خواجه نصیر
باورهای موجود در تضاد بوده است یا خیر و به فرض تضاد، آیا این تضاد عامل اصلی پنهان نگاری وی بوده است؟ چون ما در عامل خارجی مورد نظر اشتراوس به عامل تعقیب و آزار نیز برمی خوریم که طی آن فیلسوف سیاسی به این دلیل که فلسفه ی وی با نظام سیاسی و حکومت در تضاد بوده و ارزش های نظام حکومتی را تهدید می کرده، مورد تعقیب و آزار حکومت مذکور قرار می کرفته است. سقراط اصلی ترین رسالت خویش را مبارزه با آگاهی ...
مخوف ترین هیولاهای زمان ما
تبیین کرد. زبان شناسی جزیی از این دانش است و همه نشانه ها فراتر از نشانه های زبانی هستند. این نظر را یکی از شاگردان استروس که در حوزه نقد ادبی کار می کرد، یعنی رولان بارت رد می کند. بارت در عناصر نشانه شناسی به استادش می گوید که اتفاقا کل بزرگ تر زبان شناسی است و از طریق زبان شناسی است که می توان قواعد نشانه شناسی را فهمید. این ادعای بزرگی بود. این بدان معناست که ساختارگرایی یعنی استفاده از روش ...
شریعتی که بود؟ چه می گفت و چه کرد؟ سؤالاتی است که پاسخ آن بسیار سخت است .
مکتب های اروپایی و نو، یا عرفان ایران زمین و هند یا آمیزه های دیگر همواره به سوی شناخت اسلام زنده ی سازنده ی پیش برندۀ خالص تر حرکت می کرد و به عبارتی دیگر دکتر همواره رو به اصالت اسلامی پیش می رفت . مجموعه ی تحولات شخصیتی و فکری شریعتی قضاوت در مورد وی را بسیار سخت می کند و واکاویی همه جانبه را در خانواده ، شخصیت ، زندگی و آثار او می طلبد؛ با این حال به این بهانه نمی شود از نقش شریعتی در انقلاب ...
میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-از 1 تا 5: خسرو منصوریان: شریعتی بازجوی خود را فریب داد
تاریخ ایرانی: گفت می خواهم فریاد کنم؛ اگر نتوانستم، سکوت می کنم؛ خاموش مردن بهتر از نالیدن است و خاموش ماند و مُرد با حرف هایی برای گفتن که نگفته ماند که گفته بود: همیشه حرف هایی است برای گفتن و حرف هایی است برای نگفتن و ارزش هر انسان به حرف هایی است که برای نگفتن دارد، حرف هایی اهورایی و برآمده از دل. از خدا خواسته بود، چگونه زیستن را به او بیاموزد، چگونه مردن را خود خواهد دانست و پسرش احسان نقل کرده، پدر وقتی مقالاتی با امضای خود در روزنامه کیهان را دید، برآشفت و گفت: اگر بی شرمی کیهان ها نبود، من خود را آتش می زدم. حرف های نگفته دکتر علی شریعتی از آزادی اش از زندان انفرادی 18 ماهه در 29 اسفند 1353 با حرف های گفته بسیاری چه در زمان خود و چه طی این 40 سال تفسیر شد؛ مقالاتی که به نام او در سال 1354 تحت عنوان مارکسیسم، ضد اسلام در مجموعه اسلام، انسان و مکتب های مغرب زمین در روزنامه کیهان منتشر شد، در همان زمان به شائبه همکاری وی با ساواک به عنوان جواز آزادی اش دامن زد که تا امروز که 37 سال از آن می گذرد، همچنان یکی از نقاط کانونی نقد و نظر موافقان و منتقدان این روشنفکر مذهبی است و در سالی که گذشت هم نظرات مختلفی پیرامون آن مطرح شد. احسان شریعتی گفته مقالاتی که در کیهان منتشر شد، جزواتی بود با جلد آبی که قبل از زندان وجود داشت و در چاپخانه حسینیه ارشاد به دست ساواک افتاد و بعد از اینکه نتوانستند از شریعتی مصاحبه تلویزیونی بگیرند، این مقالات را منتشر کردند. به گفته فرزند شریعتی، چاپ این مقالات در کیهان با اعتراض دکتر مواجه شد و آقای احمد صدر حاج سیدجوادی، وکیل شریعتی هم علیه کیهان شکایت کرد. سعید حجاریان اما قائل به فریب خوردن شریعتی است: ساواک به شریعتی گفته بود که جزوه ای برای ساواک و سایر مقامات درباره اعتقاد خودش نسبت به مارکسیسم و تحلیل شرایط تهیه کند و دکتر نیز همین کار را کرده است. در واقع سازمان اطلاعات، دکتر را فریب داده بود و با چاپ مقالاتی از دکتر در کیهان، که قرار بود برای مقامات باشد، تلاش کرد تا این طور وانمود کند که شریعتی با ساواک همکاری کرده است، در حالی که چنین چیزی نبود. در چاپ ششم کتاب جریان ها و سازمان های مذهبی - سیاسی ایران نوشته رسول جعفریان که خردادماه امسال از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر و روانه بازار نشر شد، دو نظر مطرح شده است؛ نخست نظر سیدحمید روحانی که دکتر شریعتی را عامل رژیم معرفی می کند، دوم کسانی که شریعتی را عامل رژیم نمی دانند اما معتقدند که شریعتی و رژیم شاه در چند حوزه از جمله در برخورد با مسائل اجتماعی، روحانیت، مارکسیسم و... دارای وحدت نظر و همسویی فکری بوده اند. چنانکه در این کتاب آمده، آیت الله سیدعلی خامنه ای، مقام معظم رهبری با هر دو نظر فوق مخالفت می کنند و بر نظری تاکید دارند که مطابق آن، نامه نگاری به ساواک و انتخاب محتوای خاص در این نامه ها، یک تاکتیک به قصد فریب دستگاه حکومت شاه تلقی می شود. سیدحمید روحانی ، رییس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی ایران در گفت وگویی در اردیبهشت ماه سال 1390 به سوالی درباره اختلاف دیدگاه خود با آیت الله خامنه ای درباره نوع روابط شریعتی با ساواک چنین پاسخ داد: رهبر معظم انقلاب به خاطر ارتباطی که از نزدیک با شریعتی داشته اند و با توجه به شناختی که دارند فرموده اند که گروه خونی شریعتی به ساواکی بودن نمی خورد. من هم ادعا ندارم که ایشان ساواکی بوده است. اتفاقا تحلیل من این است که شریعتی قصد داشت از ساواک استفاده کند و کار خودش را پیش ببرد، ساواک هم از 2 جهت دید که شریعتی برایش مفید است، یکی از آن جهت که ضد آخوند است و یکی هم اینکه ضد مارکسیست است، اما اینکه کدام یک در این بازی برنده بودند و کدام ضرر کردند بحث دیگری است، اما این چیزی که شایع شده است من گفته ام او ساواکی بوده است اصلا این طور نیست و اگر کتاب نهضت امام را هم مطالعه کنید، هرگز تعبیر ساواکی بودن را در آن نمی بینید و مطالبی مبنی بر اینکه او مامور ساواک بوده یا پادو ساواک، غلط است. مساله این است که شریعتی اعتقاداتی داشت و در چارچوب اعتقاداتش، آن حساسیتی را که یک انقلابی نسبت به رژیم شاه داشت، نداشت. حرف من این است که ایشان مساله انقلاب سفید را باور داشت و مطالب او در این زمینه برای فریب ساواک نبوده است. تاریخ ایرانی در سالروز آزادی دکتر شریعتی از زندان، میزگردی با حضور محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ ، برگزار کرد که نگاهی دارد به شایعه همکاری شریعتی با ساواک، چرایی و چگونگی آزادی وی از زندان و بالاخص نقش عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور فعلی الجزایر در آزادی ایشان و نیز نظرات شریعتی در خصوص مارکسیسم. جعفری و منصوریان که از دوستان نزدیک و صمیمی شریعتی بودند، خاطراتی از وی در ایام بازداشت و آزادی وی از زندان نقل کرده و برای نخستین بار به طور مشروح به شائبه ها درباره همکاری شریعتی با ساواک پاسخ دادند. عبدالمجید معادیخواه، دبیرکل بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی نیز در این میزگرد به تشریح فضای خاصی پرداخت که زندانیان سیاسی دهه 50 با آن مواجه بودند. در میزگرد تاریخ ایرانی ، غلامعلی خوشرو، معاون سابق وزارت امور خارجه در دوره اصلاحات و معاون علمی دانشنامه اسلام معاصر نیز حضور داشت و به ذکر خاطراتی از دوران دانشجویی و نقش خود در چاپ و تکثیر سخنرانی های شریعتی پرداخت. متن کامل میزگرد تاریخ ایرانی در چند بخش ارایه و منتشر می شود: *** نظرات و روایاتی که اخیرا درباره دوران زندان و آزادی دکتر شریعتی نقل و نقد شده، بیشتر حول سه محور همکاری با ساواک ، فریب شریعتی توسط ساواک یا فریب ساواک توسط شریعتی و اشتراک نظری ساواک و شریعتی در باب مارکسیسم و روحانیون اسلام بوده است. هر سه شما بزرگواران که از زندانیان سیاسی پیش از انقلاب هستید که زندان انفرادی، شکنجه و بازجویی توسط ساواک را تجربه کردید و از نزدیکان و دوستان دکتر شریعتی نیز بودید، با این مفاهیم بالاخص شائبه همکاری شریعتی با ساواک چگونه مواجه می شوید؟ اصولا چه معادلاتی بین یک زندانی سیاسی با بازجوی ساواک برقرار بود و چه روابطی در اتاق های بازجویی شکل می گرفت؟ اینکه حمید روحانی، رییس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی سال ها بعد از انتشار اسناد ساواک درباره شریعتی در فصلنامه 15 خرداد می گوید شریعتی ساواکی نبود اما ارتباطاتی با ساواک داشت و مدعی همکاری شریعتی با ساواک است، متناظر به چه نوع روابط و همکاری های خاصی است؟ عبدالمجید معادیخواه: در اینجا از شخصی نام برده می شود که به عنوان تاریخ نگار انقلاب مطرح شده و با تاریخ نگاری و بحث های اصولی این حوزه بیگانه است و از تهمت و دروغ باکی ندارد. تنها دکتر شریعتی هدف این قلم قرار نگرفته است، در کتاب وی شخصیتی مانند آیت الله خوئی هم به عنوان دروغگو معرفی شده است. من نمی خواهم وارد آن حوزه بشوم فقط به عنوان مثال عرض می کنم که اگر تنها همین یک مورد، موضوع بحث قرار گیرد، اولا باید آن شخص حضور داشته باشد که غیابی بحث نکنیم. از اشخاص بگذریم، اشخاصی که مشخص است با غرض وارد این بحث شده اند. چند موضوع روش شناسی در ارتباط با این بحث مطرح است که باید از این پیچ و خم بگذریم تا وارد آن بحث شویم. یکی بحث بی طرفی در تاریخ نگاری است که خود مبحث مفصلی است و می شود چندین جلسه در مورد این موضوع صحبت کرد. به حرف کسی می شود استناد کرد که حداقل پای بندی به بی طرفی را داشته باشد، اگر مشخص شود که حداقل پای بندی به بی طرفی را ندارد، حرف این شخص ارزشی ندارد که مورد استناد قرار گیرد. البته کسانی که در حوزه روش شناسی کار کرده اند تا جایی که بنده اطلاع دارم، همه بی طرفی را امکان پذیر نمی دانند. هر شخصی که فکر و اندیشه ای دارد ناگزیر از تفکر یا شخص و اشخاصی طرفداری می کند یا در مقابل شخص، گروه یا اتفاقی قرار می گیرد. اما به هر حال یک بی طرفی نسبی در تاریخ نگاری مطرح است و اگر آن نباشد، دیگر نمی شود به حرف کسی که به صورت روشن از موضع ستیز وارد می شود استناد کرد. بحث دومی که در روش شناسی مطرح است، بازسازی فضای گذشته است که این موضوع هم به صورت کامل شدنی نیست و بحث نسبیت مطرح می شود. اینکه ما بخواهیم همه اتفاقاتی که در تاریخ خاصی افتاده و ما در آن فضا حضور داشته ایم را برای نسلی بازگو کنیم که در آن فضا نبوده، شدنی نیست. این دو بحث اساسی در این حوزه مطرح است و هر دو مشکل ساز است، اما در این موضوع خاص که مساله دکتر شریعتی است، مشکل اساسی این است که ما دانشی به عنوان دانش شناخت شخصیت های تاریخی نداریم، علم رجال حدیث داریم اما علم رجال تاریخ نداریم، یعنی با چه قانون مندی هایی می شود یک شخصیت تاریخی را نقد کرد. اینکه گفته شود دکتر شریعتی با ساواک همکاری داشته، طبعا تا وقتی که ما ساواک و ویژگی های آن را نشناسیم و ندانیم حرف هایی که مطرح می شود فقط مربوط به دکتر شریعتی نیست، بنابراین هر کس به هر بهانه ای متهم می شود به اینکه یا در قبال ساواک نادرست عمل کرده یا همکاری کرده و یا خیانت کرده است. هر کس با دیگری خرده حسابی داشت، مخصوصا در سال های بعد از انقلاب، چنین نسبت هایی روا می داشت. در حالی که اگر کسی ساواک را بشناسد و زندانی بودن و گرفتار شدن در اختیار ساواک را تجربه کرده باشد، مطمئن می شود که اگر کسی به زندان رفت و بالاخره مراحل بازجویی را گذراند، امکان اینکه چند کلمه ای از حرف هایش به صورت گزینشی استخراج شود و به آن استناد کنند، منتفی نیست. بالاخره آنجا فرد در یک پیچ و خم هایی قرار می گرفت که باید اهم و مهم می کرد. فرض کنید بنده در زیر شکنجه قرار می گرفتم، برای اینکه جزواتی در اختیار داشتم که قاعدتا باید از یک خانه تیمی گرفته شده باشد، آنجا باید این مساله را به نحوی حل می کردم که این جزوات چگونه در اختیار من قرار گرفته است؛ اینکه کسی بگوید من آنجا می ایستادم و می گفتم من نمی گویم و غلط کردید از من می پرسید، این حرف ها را کسی می زند که آن فضا ها را درک نکرده باشد. باید شخص در آنجا راهی پیدا می کرد که کم هزینه تر باشد و سعی می کرد مشکل را به حداقل برساند و بزرگترین مساله این بود که باعث گرفتاری دیگری نشود و پای دیگری به آنجا باز نشود. اگر معمایی پیدا می شد در این صورت فردی که در چنین شرایطی قرار می گرفت بالاخره با آن فرصتی که داشت و تنگناهایی که گرفتارش بود همه توانش را به کار می بست تا بتواند کم هزینه ترین راه را انتخاب کند. این راه کم هزینه ممکن بود دارای اشکال هم باشد اما فرض کنید اگر فردی به هر دلیلی پایش به زندان باز شود، نماند و آزاد شود و برود، بهتر از آن است که در زندان بماند و باعث شود پای سه نفر دیگر هم به زندان باز شود. حال اگر شخصی تاکتیکی به کار گرفت و اسم یک نفر را برد، افرادی که بگویند آن شخص در زندان خیانت کرده و یا با ساواک همکاری کرده، نشان می دهد آن فضا و مجموعه شرایطی که شخص در آن گرفتار بوده را درک نکرده اند. مسائلی وجود دارد که به تاکتیک های شخص مربوط است، آنجا بالاخره شخص باید در شرایطی که از در و دیوارش محظور یت ها می بارید، فکر می کرد که چه چیزی به نفع همرزمان و مسلک اوست، چه چیزی به نفع هدف هایش هست و آن را انتخاب می کرد. زمانی هم ممکن بود به ذهن فرد بیاید که اگر به نحوی در باغ سبز به بازجو نشان دهم خوب است. فرض کنید بازجو به من می گفت شما در مسجدی که آیت الله طالقانی می رفت، فلان حرف را زدی و این به معنی در افتادن با رژیم شاه است، آنجا دیگر من نمی گفتم بله من با رژیم شاه در افتادم، می گفتم برای ما عقاید مردم مهم است و از طرف مارکسیست ها احساس خطر کردیم و این حرف ها را زدم. برای اینکه بتوانم در مقابل مارکسیست ها سربلند کنم باید یک روشی داشته باشم که به مزدور بودن متهم نشوم، و باید به نحوی از موضع ستیز با مارکسیست ها سعی می کردم خودم را نجات دهم، اگر جایی حرف تندی می زدم باید خودم را توجیه می کردم. حالا اگر کسی بایید بگوید بله او گفته با مارکسیست ها مخالف است و مارکسیست ها بخشی از مبارزان رژیم شاه بودند، بنابراین ایشان با ساواک همکاری کرده، نشانه می دهد او آن شرایط را درک نکرده است. محمد مهدی جعفری: مطالبی که آقای معادیخواه به آن اشاره کردند صد در صد مورد تایید بنده است لذا من آن مطالب را تکرار نمی کنم. حسینیه ارشاد به عنوان یک موسسه علمی - فرهنگی، در سال های46 - 1345 تاسیس شد به منظور اینکه مسائل جدید اسلامی را در یک مکان خوب به اطلاع جوانان برساند، در جایی که جوانان رغبت کنند در آنجا حضور پیدا کنند. در ابتدا شهید مطهری در حسینیه ارشاد حضور داشت، ولی از آنجا که ایشان به این موضوع سخت علاقه مند بود و می خواست که مسائل اسلامی به گوش جوانان برسد، چنانکه خودشان هم استاد دانشگاه بودند و با جوانان در ارتباط بودند، پس از مدتی از استاد محمدتقی شریعتی و چندی بعد از دکتر شریعتی برای سخنرانی در حسینیه ارشاد دعوت کرد. دلیل دعوت از دکتر شریعتی هم بنا بر منطق شهید مطهری این بود که چون وی در خارج تحصیل کرده و با مسائل روز آشنا بود، با زبان جوانان هم آشنایی بیشتری دارد. سوابق دکتر شریعتی کاملا روشن است و نمی خواهم وارد شرح حالشان شوم. برای درک مسائل و دردهایی که داشت و شرایط او، باید دهه 1960 را در نظر بگیریم که در واقع جنبش های رهایی بخش در سراسر جهان مشغول فعالیت بودند. جنبش های استقلال طلبانه و آزادی خواهانه بسیاری در سراسر جهان فعال بودند که غالبا این جنبش ها به صورت قهرآمیز بود، یعنی به صورت جنگ مسلحانه و چریکی. در ایران هم مشی مسلحانه از سال 1344 توسط سازمان مجاهدین خلق آغاز شد که به ادعای خودشان موسسین آن تصمیم گرفتند سازمانی با این مشی مبارزاتی به وجود آورند. گروه های دیگری هم در گوشه و کنار و خارج از کشور برای آزادی ایران و مقابله با استبداد مبارزه می کردند. دکتر شریعتی از سال 46 که به حسینیه ارشاد آمد و سخنرانی هایش را شروع کرد، از همان ابتدا جوانان سخت جذب ایشان شدند. او مسائل روز را بیان و اسلام را به شکلی نو مطرح می کرد. این جریان ادامه داشت تا در سال 49 که واقعه سیاهکل پیش آمد و چریک های فدایی خلق در شمال درگیر شدند و مساله جنگ چریکی مطرح شد. در پی آن نظر ها به مراکز سخنرانی علمی و دانشگاه ها جذب شد که آیا آن ها می توانند مرکزی برای عضوگیری گروه های این چنینی باشند؟ دکتر شریعتی با طرز فکری که داشت، با سابقهٔ عضویت در جبهه آزادی بخش الجزایر در سال هایی که در فرانسه بود، اعتقاد داشت که از راه مبارزه مسلحانه در کشوری که هنوز فهم عمومی درباره آزادی شکل نگرفته، نمی توان به جایی رسید. اما از طرفی شاهد فعالیت این گروه ها بود، نه می خواست خود را درگیر مبارزه مسلحانه کند، چرا که آن را قبول نداشت و نه می توانست آنان را رد کند و در مقابل آنان بایستد. سخنان شریعتی تحت تاثیر این حوادث قرار گرفت. خودش تعریف می کرد: در سال 49 که در مشهد بودم، سخت ناامید بودم و کتاب "حسین وارث آدم" را نوشتم و در آن کتاب امام حسین را به صورت ایستا و یک مجسمه تصویر کردم. درباره انسان ناامیدی نوشتم که از خانه بیرون می آید، دنبال این است که می شود کاری کرد یا نه و دست به دامان آن مجسمه می شود. پس از دستگیری های شهریور 50 و ماه محرم که سران مجاهدین خلق را اعدام کردند، شریعتی سخنرانی پس از شهادت را ایراد کرد که 180 درجه با گفته هایش متفاوت بود و گفت: آنان که رفتند، کاری حسینی کردند. آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی اند. همین سخنرانی در مسجد جامع نارمک باعث شد پلیس به داخل مسجد حمله کند. از آن به بعد جو به طور کلی علیه این نوع سخنرانی ها شد، به خصوص علیه فردی که مورد توجه بیشتر جوان ها بود، لذا حسینیه ارشاد که در معرض این مسائل بود از نظر ساواک مکان خطرناکی بشمار می رفت. دکتر شریعتی هم بیشتر از دیگر سخنرانان حسینیه ارشاد مورد توجه ساواک بود، چون می خواست در لابه لای سخنرانی هایش، اوضاع فرهنگی ایران را نشان دهد. در تابستان 1352 در شرکت انتشار نشسته بودم که دکتر شریعتی به من تلفن کرد و گفت بیا به حسینیه ارشاد. دکتر شریعتی در آن زمان نوشته حج را بازنویسی می کرد. وقتی به حسینیه ارشاد رفتم، در بالای آن ساختمان نیمه تمامی بود که در آنجا اتاقی را در اختیار شریعتی قرار داده بودند. شریعتی گفت من صحبت هایم را کرده ام اما دوست دارم که سخنرانی ها از روی نوار پیاده و به طور ادیبانه ای ویراستاری شود. او از من خواست این کار را انجام دهم. بعد سوال کرد که مجاهدین خلق در مورد من چه نظری دارند، من گفتم تا آنجا که شنیده ام مجاهدین خلق حضور در حسینیه ارشاد را تحریم کرده بودند و می گفتند اینجا محلی اشرافی در شمال شهر است که برای بورژوا ها ساخته شده و در حالی که مبارزه مسلحانه آغاز شده، صحبت های دکتر شریعتی حالت لالایی دارد و باعث انحراف جریان مبارزه مسلحانه مردم می شود. اما بعد که دکتر به زندان رفت یک نفر پیغام داد که ما اشتباه کرده بودیم و بیشتر افرادی که جذب مبارزه مسلحانه شده بودند از تربیت شدگان حسینیه ارشاد بودند. آن ها حرفشان را تغییر دادند و گفتند که ما به این سخنرانی ها نیاز داریم. من این را به دکتر شریعتی گفتم، آهی کشید و گفت جعفری خدا می داند که من همیشه خودم را موظف به تبلیغ مسلحانه می دانستم. من پرسیدم تبلیغ مسلحانه یعنی چی؟! گفت: من دیدم در حالی که عده ای مبارزه مسلحانه را آغاز کرده اند و هیچ وسیلهٔ دیگری برای تبلیغ در بین مردم ندارند و رژیم هم با همه وسائل علیه آن هاست، من خود را موظف دیدم به هر شکلی که شده، به طور مستقیم یا غیرمستقیم مردم را آگاه کنم و نظرشان را به این مبارزه جلب کنم. من به ایشان گفتم که فرصت ندارم تمام سخنرانی های پیاده شده را ببرم، سخنرانی هایی که درباره امام علی است را می برم و از هم جدا شدیم. دکتر شریعتی در آخر آن دیدار این نکته را هم گفت که امسال نمی گذراند حسینیه ارشاد به کار خود ادامه دهد. این را در تابستان 52 گفت، در واقع کلاس های حسینیه ارشاد مانند دانشگاه بود و در مهر ماه دوباره افتتاح می شد. ما از هم جدا شدیم که بعد از مدتی دکتر بازداشت شد. خسرو منصوریان: 33 سال پس از پیروزی انقلاب اتهاماتی بازخوانی می شود که بیشتر در جوامع مشابه ما مطرح است و در جوامع دیگر به ویژه پیشرفته، یا نمونه هایی مشابه را ندیده ایم یا کمتر با آن برخورد کرده ایم که یک فرد فرهیخته و ارزشمند اجتماعی که به مملکت و جامعه و دینش خدمت کرده، هنگامی او را زیر تیغ نقد توام با تحریف و دروغ قرار بدهند، که خود آن شخص از دنیا رفته است و متاسفانه این اتفاق در کشور ما افتاده و به این جهت من از این جلسه استقبال کردم تا در حد توان و امکان، نظرات خود را بیان کرده و این مردم شریف ایران باشند که قضاوت کنند حقیقت چیست؟ البته برخی نکات اساسی را دوستان فرمودند، من می خواهم از زاویه دیگری به مساله نگاه کنم. به نظر اینجانب اگر قرار باشد که مورخین و کسانی که می خواهند این وقایع را به رشته تحریر درآوردند، برای کسانی سخن بگویند که اصلا زندان و سلول انفرادی طولانی مدت را تجربه نکرده، یا برای حفظ ارزش های دینی و ملی خود تا پای جان پیش نرفته و آستانه مرگ را درک نکرده باشند، تحریف و تغییر حقایق کار آسانی است. اتفاقا هنگامی که من برای اولین بار در فصلنامه 15 خرداد مطلبی از این دست را دیدم و متاسفم از اینکه پس از انقلاب شاهد چنین صحنه هایی هستیم، متوجه شدم قطعاتی را به صورت ناشیانه از بازجویی های دکتر شریعتی بریده و در کنار هم قرار داده بودند تا واقعیت را تحریف کنند. به نظر من این مطالب را برای کسانی می توان بیان کرد که زندان را درک نکرده باشند. خود من چون زندان کشیدم و بازجویی و شکنجه شدم، می دانم درباره چه شرایطی گفت وگو می کنیم. من دکتر شریعتی را از زمان نوجوانی در کانون نشر حقایق اسلامی می شناختم، به خصوص پس از آزادی از آخرین زندانش می توان گفت با شریعتی زندگی کردم، کسی که شریعتی را می شناسد، می داند او بود که در اکثر شرایط بازجو را هدایت می کرد، نمی خواهم بزرگنمایی کنم اما با شناختی که از او داشتم و مطالبی که خود او تعریف کرد و مطالبی که از دیگران بالاخص از پدر، خواهر و دوستان صمیمی اش در حسینیه ارشاد و نهضت آزادی، جبهه ملی و... می شنیدم، باید بگویم اگر کسی در این میان فریب خورده حسین زاده (بازجوی دکتر شریعتی) بوده است. این شریعتی بوده که بازجویش را هدایت کرده و نه بالعکس. می توان از زاویه دیگری هم به قضیه نگاه کرد. یک زمان ما با یک جاسوس، وطن فروش، دین فروش یا فردی آدم فروش روبرو هستیم و درباره او بحث می کنیم، یک وقت هست که ما از شریعتی یا امثال شریعتی صحبت می کنیم که تمام زندگی اش در دین و وطن و مردم اش خلاصه می شد. با مطالعه مجموعه آثار شریعتی این مساله کاملا مشهود است که وقتی از مردم و دین و وطن اش حرف می زند، با پاره پاره های جگرش سخن می گوید، چنین کسی نمی تواند در بیرون برای مردم نقش بازی کند، چنین کسی حتی در زندان هم دلش برای بازجو می سوزد، می خواهد با ذکاوت اش بازجو را متوجه تعهدات ملی و مذهبی اش بکند، کاری که همه ما در بند کردیم. قضیه ما با کسانی که می خواهند مملکت را به روسیه یا آمریکا بفروشند، یا با کسانی که دلشان برای وطن و دین نمی تپد، فرق می کند، ما دار و ندارمان را دادیم. این شناختی است که از شریعتی دارم، تحلیل کسی است که در زندان بوده و بازجویی های متعددی پس داده و در حد توان و امکان همین روش را به کار برده است، لذا با چنین شگردهایی آشنا است. کسانی که هم بند شریعتی و همراه او مبارزه کرده اند و یا از نزدیک با شریعتی آشنا هستند و یا از چگونگی سپری شدن ایام زندان و بازجویی او اطلاع عینی دارند، می دانند که او با موفقیت دوران بازجویی را طی کرده است. شریعتی در دوره رژیم شاه درگذشت، طبیعی است که نمی توانست در آن زمان این مساله را بطور علنی اعلام کند. با این حال وقتی من و شریعتی تنها بودیم، می گفت که آن وقایع و حوادث چگونه رقم خورد. من در اینجا به عنوان یک ایرانی مسلمان شهادت می دهم که شریعتی راست می گوید و به لطف خداوند در اعمال نظرات و هدایت مسیر بازجویی موفق بوده است. معادیخواه: شریعتی در شرایطی نبود که مقالات کیهان را انکار کند میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-2 محور دیگر میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ که با حضور محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان برگزار شد، پیرامون مقالات منتسب به دکتر شریعتی است که چند ماه پس از آزادی وی از زندان در روزنامه کیهان منتشر شد؛ مقالاتی که شریعتی درباره آن ها گفته بود: آنچه نگرانم کرده است، ناتمام مردن نیست. مردن اگر خوب انجام شود، دیگران کار را تمام خواهند کرد و شاید بهتر، اما ترسم از نفله شدن است. با دست دشمن سر به نیست کردن و به گردن دوست انداختن. دیروز قیل و قال کافی ها برای این بود، نشد. اکنون، بی شرمی کیهان ها شاید برای همین است. و اینک بخش دوم میزگرد که از نظر می گذرانید: *** مقالاتی که از دکتر شریعتی در کیهان منتشر شد، واقعا بر اساس اعتقاد او بوده یا نه به قول آقای سعید حجاریان ساواک به شریعتی گفته بود که جزوه ای برای ساواک و سایر مقامات درباره اعتقاد خودش نسبت به مارکسیسم و تحلیل شرایط تهیه کند و دکتر نیز همین کار را کرده است. در واقع سازمان اطلاعات دکتر را فریب داده بود و با چاپ مقالاتی از دکتر در کیهان، که قرار بود برای مقامات باشد، تلاش کرد تا این طور وانمود کند که شریعتی با ساواک همکاری کرده است، در حالی که چنین چیزی نبود. منصوریان: خوشحالم که شما این بحث را مطرح کردید، این اولین باری است که من این چنین مدون این خاطره را بیان می کنم.من مدیر اولین مهد کودکی بودم (آشیانه کودک) که مونا، دختر کوچک دکتر شریعتی در آن موسسه نگهداری می شد. هنگامی که این سلسله مقالات در کیهان منتشر شد شریعتی بسیار ناراحت بود. من دو بار شریعتی را این چنین ناراحت و متاثر دیدم، یک بار وقتی بود که محبوبه متحدین کشته شد، شبی که تا صبح نوار حرف هایش را پر کرد و به پدر و مادر محبوبه دادیم. یک بار هم موقع انتشار این مقالات در کیهان بود. در حقیقت تمام هم و غم ما این بود که بفهمیم و پیدا کنیم درج آن مطالب از کجا و چگونه صورت گرفته است، لذا بیشتر اوقات در کنارش بودم، چون احساس می کردم بسیار معذب است. شریعتی گفت چه کنیم که بفهمیم این مقالات از کجا برای چاپ می رود. خوشبختانه فرزند رحمان هاتفی (سردبیر وقت روزنامه کیهان) هم در مهد کودک ما بود. من نمی دانستم رحمان مارکسیست است. یک روز پرسیدم آقای هاتفی مقالات شریعتی از کجا می آید، گفت: نمی توانم بگویم. با خواهش و تمنا راضی شد، تا بالاخره روزی که من توانستم توسط رحمان هاتفی یک کپی از برگه هایی که از ساواک برای کیهان فرستاده می شد به دست بیاورم و به شریعتی بدهم، آرام گرفتم و حال او هم دگرگون شد، انگار آب روی آتش ریخته باشند، آرام گرفت و فهمید که این مساله نانی است که ساواک پخته و به عبارتی ساخته و پرداخته دست دشمن بوده و تحریف شده است. یعنی آن مقالات نوشته خود دکتر شریعتی نبود که دستکاری شده باشد؟ منصوریان: همه صحبت های شریعتی نبود. مساله اینجاست که بخش هایی را گزینشی انتخاب کرده بودند و به کیهان می دادند. این مقالات برگرفته از سخنرانی دکتر شریعتی در دانشگاه اصفهان بود که پیاده شده و بطور گزینشی چاپ شده بود. همچنان که در فصلنامه 15 خرداد هم مطالب به صورت گزینشی و با تحریف، تنظیم و منتشر شده بود. معادیخواه: من با این فرض که دکتر شریعتی آن مقالات را نوشته بود به این سوال پاسخ می دهم، چون نمی دانم. بالاخره مقالاتی در کیهان چاپ شد با نام دکتر شریعتی و ایشان هم به هر دلیل شرایط آن را نداشت که آن مقالات را انکار کند و با ساواک درگیر شود. متاسفانه در آن زمان ما شاهد یک شکاف در اردوگاه دین باورانی بودیم که همدل و هم هدف بودند اما در جزییاتی متفاوت بودند. البته ساواک هم بی نقش نبود گرچه این بحثی است مستقل که اگر ما بخواهیم تاریخ معاصر را بررسی کنیم یکی از نکته های کلیدی همین است که چگونه در مجموعه ای که با هم همراه بودند شکاف افتاد که نمونه های زیادی دارد. نمونه اش شهید سعیدی بود که حاج حسین لنکرانی به شدت بر ضد او هیاهو راه انداخته بود؛ دلیلش هم این بود که می پرسید چرا سعیدی، آقای برقعی را برای سخنرانی به مسجد موسی بن جعفر دعوت کرده است؟ سر همین موضوع هیاهوی عجیبی ایجاد شد که شرح اش در حوصله این مجلس نیست. یکی از مشکلاتی که از سال های 49 و 50 به بعد تجربه کردیم شکاف هایی بود که در بین اردوگاه خودمان می افتاد. در آن شرایط چهره های به حق مورد احترام جامعه وارد تخاصم شدند، در تخاصم هم هیچ کس انتظار تقوا ندارد. در قضیه ارتداد اعضای مجاهدین خلق هم کمابیش اختلافی را در بین دوستان زندانی شاهد بودیم. در بند 1 زندان اوین چند صباحی 7 نفر از چهره های مبارز گردهم آمدند که شامل آقایان طالقانی، منتظری، ربانی شیرازی، لاهوتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی و انواری می شد. بحث آن ها در بند ابراز ناراحتی از این بود که سازمانی که خودشان بزرگ کرده بودند، بر سر آن تبلیغات فراوان صورت گرفته بود، حالا علیه اسلام اعلام مواضع کرده بود. این برای آقای طالقانی قابل قبول نبود، تعداد زیادی از مردم به اعتبار آقای طالقانی با سازمان مجاهدین همکاری کرده، جذب آن شده و موجب رونق آن شده بودند، حال این سازمان اعلان مواضع کرده و بد ترین تعابیر را علیه اسلام بیان کرده بودند. این فاجعه ای بود که برای هیچ کس قابل قبول نبود. در این شرایط باید افراد با یکدیگر همفکری می کردند تا این مشکل را حل کنند. 7 نفر در زندان جمع شده بودند و به دنبال راه حل می گشتند، قرار بر این بود تا دوستان خود را هم از زندان قصر به اوین بیاورند. برای انجام این کار این افراد باید با نرمش با بازجویان و سربازجویان خواسته خود را پیش می بردند وگرنه با درگیری هیچ چیز جلو نمی رفت. آیا این افراد کار دیگری از دستشان بر می آمد؟ این افراد واقعا دلسوز و نگران بودند که عده ای بچه مسلمان دارند به این اعتقادات پشت می کنند. حال آن ها برای حل این مشکل در برابر بازجویانی مانند عضدی و رسولی نه با دروغ بلکه با بیان بخشی از حقیقت می گفتند که نگران این شرایط هستند، بدون گفتن بخش دیگر که این موضوع در رابطه با اهداف مبارزاتی آن هاست. آن ها این طور گفتند که چون ما می خواهیم جلوی برگشتن مردم از اسلام را بگیریم این افراد را به این بند منتقل کنید و بنده هم به درخواست آقای طالقانی به بند 1 زندان اوین انتقال پیدا کردم. تصور کنید من در بند 4 زندانی بودم و دوران ملی کشی را سپری می کردم (زندانی بودن به رغم پایان دوره محکومیت به بهانه اینکه زندانی پس از آزادی دوباره مبارزه را از سر می گیرد) ناگهان بازجو می آید و به من می گوید وسایلت را جمع کن و بیا! البته در برخورد با مارکسیست ها، من موضعی تند داشتم و شاید بتوان گفت تند تر از بقیه بودم که تبدیل به افراط شده بود. این جابجایی و انتقال به بند دیگر در آن فضا برای هم بندیان این تصور را ایجاد می کرد که من همکاری کرده ام. طبیعی و قابل درک نبود که به این شکل و به خواست آیت الله طالقانی ما را از بندی به بند دیگر ببرند. در این موضوع من تنها نبودم، 30 یا 40 نفر دیگر هم بودند که به خواست ایشان و برای جلوگیری از برگشت مردم از اسلام به بند 1 منتقل شدند. ساواک هم به باطل مدعی آن بود که از دور شدن مردم از اسلام ناراحت است، ولی واقعیت این بود که به شدت خوشحال بودند. اگر ساواک مطمئن بود با انتقال این افراد، جلوی این فاجعه گرفته می شود، هرگز این کار را نمی کرد. داستان از این قرار بود که ساواک می خواست در درگیری پیش رو از فرصت استفاده کرده و زندانی ها را در بین مردم متهم به همکاری با ساواک کند و با دادن چند امتیاز این عمل را به نحو احسن به انجام برساند. فضا به گونه ای بود که هر دو طرف در حال بازی با دیگری بودند. من در اینجا به موضوعی اشاره کردم که می توانم درباره آن قضاوت کنم. تصویری مشابه آن را که برای خودم اتفاق افتاده بود شرح دادم. طبیعتا هیچ کس به آقایان طالقانی و منتظری و مبارزاتشان شک نمی کرد و کسی مدعی همکاری این افراد با ساواک نمی شد. البته در این شرایط این افراد با بازجویان و سربازجویان با نرمش برخورد می کردند تا با هدف یافتن راه حل مقابله با جو ایجاد شده و رویگردانی مردم از اسلام، بتوانند دوستان خود را برای همفکری گردهم آورند، افرادی که هر یک در گوشه ای بوده و از وقایع موجود در جامعه بی خبر بودند. بنابراین از تنها راه موجود که مسکوت نگاه داشتن بخشی از برنامه و تمرکز و بزرگنمایی بخش دیگر بود در برابر بازجویان استفاده کرده و افرادی را از بند ها و زندان های دیگر به بند خود آوردند. یکی از خاطرات جالب از این دوران، مربوط به زمانی بود که ما در طبقه پایین زندان بودیم و مارکسیست ها در طبقه بالا بودند. مدتی بود از ازغندی، بازجوی ساواک خبری نبود. روزی من و آقای هاشمی در حال بازی پینگ پنگ بودیم که آقای هاشمی راکت را روی میز گذاشت و گفت ازغندی. او طوری به سلول ها سر می زد که گویی دنبال کسی می گردد و او را پیدا نمی کند؛ حدس زدیم ساواک برنامه ای دارد، بنابراین به سمت سلول هایمان حرکت کردیم، پس از چند دقیقه ازغندی به سمت آقای هاشمی رفت و گفت: اکبر جان نبینم اینجا باشی، آقای هاشمی هم در جواب گفت شما ما را اینجا نگه داشتید. ازغندی هم گفت: ما غلط بکنیم، اگر شما پول جمع نمی کردید و آن را به مبارزین برای تهیه اسلحه نمی دادید، الان اینجا نبودید. پس از مدتی ازغندی نشست و درباره تغییر مواضع مجاهدین خلق حرف زد و تمام افراد بند از جمله آقایان طالقانی و منتظری جمع شدند. ازغندی تظاهر می کرد که از این واقعه ناراحت است و می گفت چرا بچه مسلمان ها این کار را کردند. ما هم تظاهر می کردیم که این ناراحتی را باور کردیم، در حالی که می دانستیم آن ها ناراحت نیستند. برنامه همین بود که ساواک با دادن چند امتیاز این تصور را فراهم کند که عده ای با ساواک همکاری می کنند و زمانی که شایع شود آیت الله طالقانی با ساواک همکاری کرده، قبح این عمل می شکست و طبیعتا چند تا مبارز جوان دیگر نیز پس از آن، حاضر به همکاری با ساواک می شدند. بله، اما داستان دکتر شریعتی بر اساس اسناد ساواک به این شکل نبوده است، در این اسناد آمده که دکتر شریعتی پس از مذاکرات مفصلی که با او صورت گرفت، مجموعه مقالات انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین را در نقد مارکسیسم نوشت که روزنامه کیهان آن را منتشر کرد. معادیخواه: من با این فرض جلو می روم که آقای شریعتی برای نوشتن مقالاتی با ساواک وارد مذاکره شده است، البته من در این باره اطلاعاتی ندارم. اما اگر چنین موضوعی اتفاق افتاده باشد باز هم در بینش من نسبت به دکتر شریعتی تغییری حاصل نمی شود. من این عمل را همانند عمل آقای طالقانی می دانم که با نرمش نسبت به ساواک رفتار کرد، آن هم برای هدف مشخصی که داشت. این دید را به آقای شریعتی هم تعمیم می دهم. احتمالا ایشان برنامه ای داشت که برای رسیدن به آن شاید چنین عملی هم انجام داده باشد. البته علل کار شریعتی نیز در حال حاضر مشخص نیست، و بخشی از آن را دوستان نزدیک ایشان می دانند و قطعا علل رفتن آقای شریعتی به خارج از کشور نیز توسط این دوستان بازگو می شود. هیچ کس بودن شریعتی در سلول زندان را مفید نمی دانست، قاعدتا خودش هم این دیدگاه را داشته است. وجود فردی در فضای زندان که بیان، قلم و اندیشه اش کاریزمایی از او در نسل جوان ایجاد کرده بود، ضربه بزرگی بود. مارکسیست ها از تنها کسی که احساس خطر می کردند که مانع از افتادن نسلی در دامان الحاد می شود، شریعتی بود. فردی با چنین کاریزما و چنین استقبال مردمی کم نظیری برای مارکسیست ها خطرناک بود. طبیعتا در ذهن هیچ انسانی منطقی نیست که فردی با این خصوصیات در اتاقی حبس باشد. پس با این اوصاف اگر وی با هر تاکتیکی بتواند از زندان خارج شود و بار دیگر با نسلی که برایش کاریزما بوده ارتباط برقرار کرده و فعالیتی اساسی را شروع کند، از نظر من این عمل درست است. اما انتشار این مقالات شائبه امتیاز گرفتن شریعتی در قبال همراهی با ساواک را مطرح کرد. معادیخواه: درباره این موضوع، می توان اینطور برداشت کرد که شریعتی در برابر امتیازهایی که گرفته در برخی موارد امتیاز هم داده، البته قطعا اگر چنین شایعه ای آن زمان مطرح بود من در برابر آن موضع می گرفتم و آن را اشتباه و توطئه ساواک بیان می کردم، چرا که چنین شایعه ای در آن زمان موجبات شادی ساواک را فراهم می آورد. اما در حال حاضر و با گذشت زمان، با فرض اینکه فردی برای پیشبرد هدف خود حتی مجبور به نگارش چند مقاله یا همان امتیاز دادن شود، هیچ تغییری در شخصیت وی ایجاد نمی کند. همان طور که با این اوصاف جایگاه دکتر شریعتی در نزد من هیچ تغییری نمی کند. در حال حاضر، شناساندن فضای آن زمان برای نسل امروز بسیار دشوار است. آقای حجاریان انتشار آن مقالات را فریبی از سوی ساواک بیان می کند که قرار بود این مطالب در اختیار مقامات عالی قرار گیرد نه عموم مردم، از سویی برخی نزدیکان ایشان می گویند نظرات مطرح شده در این مقالات عقیده دکتر شریعتی درباره مارکسیسم بود. آیا چنین برداشت هایی نسبت به انتشار مقالات صحیح است؟ جعفری: در رابطه با مقاومت دکتر شریعتی در زندان به دو قضیه می پردازم که یکی را خود ایشان نقل کرده و دیگری دست خط ایشان و به صورت کتبی بوده که آقای میناچی بعد ها آن را در اختیار من قرار داد که تحت عنوان نقش سلام های نماز در نفی تنهایی منتشر شد که شریعتی در آن نوشته هنگامی که زندانبان یا ساواکی تو را در زندان انفرادی محبوس می کند این بدین معناست که ارتباط تو با جهان خارج قطع شده، دستت از همه جا کوتاه است، هیچ کاری نمی توانی بکنی و باید تسلیم ما شوی. من در این شرایط مشغول نماز شدم. در همین حین بود که ناگاه چیزی به ذهنم خطور کرد، وقتی انسان به کسی سلام می کند باید او به عنوان مخاطب وجود داشته باشد، پس حس کردم هنگامی که می گویم السلام علیک ایها النبی، یعنی پیش روی من نبی اکرم ایستاده و من در حال سلام کردن به او هستم. در سلام دوم که می گوییم السلام علینا، یعنی سلام بر ما مسلمانان که پیرو این پیغمبر هستیم و بعد می گوییم علی عباد الصالحین، اینجا دیگر دین و آیین خاصی مدنظر نیست و منظور همه مردم جهان و بندگان صالح خدا هستند و سلام سوم، السلام علیکم و رحمه الله و برکاته نشانه اینست که حتی به در و دیوار هم سلام می کنیم اما پس از آنکه پیغمبر را حاضر یافتم، دیدم با این نگاه همه بندگان صالح خدا و در مرحله ای دیگر تمام مردم زمین همراه من در آنجا حضور دارند و دیگر احساس تنهایی نکردم و نشکستم. شریعتی علاوه بر آن تعریف می کرد پدرم تنها نقطه ضعف من است، قبل از بازداشت من پدرم را گروگان گرفتند، (و با بازداشت دکتر شریعتی او را آزاد نکرده بودند) اگر او را می آوردند و جلوی من یک کشیده می زدند، هر کاری می خواستند انجام می دادم. شریعتی می گفت یک زندانی در بیرون از سلول طی می کشید، نمی دانم از کجا به این نقطه ضعف من پی برده بود که روزی با صدای بلند گفت تبریک عرض می کنم، از بین رفت. این را که شنیدم فهمیدم منظورش این است که پدرم فوت کرده (چون این شایعه چند بار مطرح شده بود) ، آن لحظه سجده شکر به جای آوردم که آخرین مانع هم از سر راهم برداشته شده و امروز اگر تکه تکه ام بکنند یک قدم از کلام و هدفم عقب نخواهم رفت. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم اینست که آن زمان چهره های مخالف مطرح، چه مارکسیست و چه مسلمان را به تلویزیون می بردند و اعترافاتشان را به نمایش می گذاشتند. همه هم این را با الفاظ مختلف می گفتند که شاه خدمات بسیاری کرده و اشتباه بود که با ایشان دشمنی می کردیم و باید در خدمتشان قرار می گرفتیم؛ از جمله زندانیانی که از آن ها اعتراف گرفته و پخش کردند، دکتر رضا براهنی و غلامحسین ساعدی بودند که پس از بازداشت به تلویزیون آمدند و اعترافاتشان به نمایش گذاشته شد. دکتر شریعتی در این باره تعریف می کرد: من در سلول نشسته بودم که دکتر براهنی با بقچه ای زیر بغل وارد شد. همین که دیدمش متوجه شدم که او را فرستادند تا مرا نصیحت کند و بگوید که امثال من نباید در زندان باشند و از این قبیل حرف ها - شریعتی روحیه جالبی داشت، در دست انداختن افراد بسیار ماهر بود- انگار به براهنی گفته بودند که امشب پیش شریعتی باش و فردا آزاد می شوی. براهنی شروع به نصیحت کرد و هر چه می گفت را تایید می کردم. در پایان بحث آنقدر خوشحال شده بود که فکر می کرد فردای آن روز مصاحبه خواهم کرد، تا حدی که فردا صبح بقچه را زیر بغل گرفت و دم در سلول نشست. ساواک هم که می دانست نمی تواند در این امر روی من حساب کند، برای اذیت کردن براهنی یک هفته وی را در سلولم نگه داشتند. او در روز های آخر دیوانه شده بود. شریعتی می گفت من وقتی به آلمان سفر کردم متوجه شدم براهنی کل این ماجرا را انکار کرده، در همین باره مقاله ای در مجله کاوه چاپ برلین نوشتم و تمام قراین و شواهد ماجرا را بیان کردم. او هم سکوت کرد. همه ما که در خارج از زندان بودیم، تمام نگرانی مان این بود که دکتر شریعتی را کی برای اعتراف جلوی دوربین می آورند و آیا ایشان مقاومت می کند؟ این صحبت ها بیشتر در خانه آقای علی بابایی و با حضور دوستان از جمله آقایان منصوریان و معادیخواه مطرح می شد. ما با وجود آشنایی که با شریعتی داشتیم، باز هم امکان اعتراف را زیاد می دیدیم، تا اینکه شریعتی بدون هیچ اعترافی شب عید نوروز آزاد شد. محمد مهدی جعفری: شریعتی به درخواست بوتفلیقه آزاد شد میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان - 3 هادی خانیکی سال 86 در یادداشتی در روزنامه سرمایه نوشت: در سال هایی که یکی از همکاران دولت آقای خاتمی بودم، به کشور الجزایر سفر کردم، آنجا آقای عبدالعزیز بوتفلیقه سخنی را مطرح کرد... بوتفلیقه در بیان علایق ایرانی خود گفت: در زمانی که قرارداد 1975 به منظور پایان منازعات مرزی ایران و عراق در شهر الجزیره بسته می شد و شاه و صدام حسین در هتل اوراسی دیدار و گفت و گو داشتند و من به عنوان وزیر امور خارجه از طرف هواری بومدین، رییس جمهوری وقت الجزایر سازمان دهنده و پیش برنده این مذاکرات بودم، بسیار علاقه داشتم که منافع ایران در این قرارداد گنجانده شود. شاه نیز در پایان این مذاکرات و امضای آن چنان تحت تاثیر تلاش های من قرار گرفته بود که اصرار فراوان داشت از او چیزی بخواهم. گمان می کرد که من هم مثل بعضی از سیاستمداران خواسته مادی خواهم داشت اما من در آن دیدار و گفت و گو، پس از بحث های فراوان گفتم فقط یک خواسته دارم. شاه با خوشحالی گفت: چه خواسته ای؟، گفتم: دکتر علی شریعتی را آزاد کنید. او نتوانست چیزی در پاسخ بگوید. این خواسته دنبال شد و او دکتر شریعتی را از زندان آزاد کرد. محمد مهدی جعفری نیز در کتاب خاطرات خود همگام با آزادی ، بر نقش عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور فعلی الجزایر در آزادی دکتر شریعتی تاکید داشته است که در ادامه میزگرد تاریخ ایرانی ، نتیجه پیگیری های وی در این باره و نیز پاسخ خسرو منصوریان و عبدالمجید معادیخواه درباره نقش بوتفلیقه آمده است. غلامعلی خوشرو، معاون سابق وزارت امور خارجه در دوره اصلاحات نیز در این میزگرد خاطره ای از وزیر خارجه الجزایر نقل کرده که همین روایت را تائید کرده است. ادامه میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ را در پی می خوانید: *** آقای جعفری آیا مستنداتی درباره مداخله بوتفلیقه در آزادی دکتر شریعتی دارید و این روایت از سوی وی نیز تائید شده است؟ جعفری: حقیقتا آزادی شریعتی برای ما و حتی خود دکتر نیز عجیب بود، تا اینکه فهمیدیم شاه و صدام در الجزایر قرارداد صلح ایران و عراق را امضا کرده اند. در آن زمان عبدالعزیز بوتفلیقه، وزیر امور خارجه الجزایر بود و در آن مدت بسیار به شاه خدمت کرده و به او نزدیک شده بود. بوتفلیقه پس از امضای قرارداد از شاه شیرینی می خواهد. طبق روال معمول، وزرای خارجه در چنین مواقعی پول دریافت می کنند. شاه می گوید من در حال حاضر چیزی همراه خود ندارم، وقتی به تهران رفتم شیرینی شما را تقدیم می کنم. اما بوتفلیقه به شاه می گوید خواسته من چیزی است که شما در حال حاضر هم در اختیار دارید و آن آزادی دکتر شریعتی است. شاه پس از مکثی کوتاه موافقت خود را اعلام می کند. شاه به محض ورود به فرودگاه تهران، نصیری، رییس ساواک را به زندان می فرستد که دکتر شریعتی را آزاد کند. همه از این تصمیم جا می خورند، یکی از اعضای ساواک، رسولی یا عطارپور (حسین زاده) می گفت که بدون حکم دادستانی و خروج نام دکتر شریعتی از افراد تحت تعقیب، نمی توان چنین کاری کرد، شبانه هم کسی نیست این کار را انجام دهد. با این اوصاف چون حکم اعلیحضرت بود، خودشان سندی از سوی دادستانی درست می کنند و شریعتی شبانه آزاد شد. دکتر میناچی هم که در سلولی نزدیک دکتر شریعتی بود، تعریف می کند نیمه شب وقتی شریعتی را می بردند، ما همه جا خوردیم که چه شده و با اعضای سلول های دیگر فریاد زدیم که شریعتی را کجا می برید. بالاخره به دکتر شریعتی می گویند به خانواده زنگ بزنید، که بیایند و شما را ببرند که ایشان هم به برادر خانم خود آقای شریعت رضوی زنگ می زند که بیایند و او همان شب به خانه بازمی گردد. در اینجا ابهامی وجود دارد. ورود شاه به ایران پس از عقد قرارداد الجزایر روز 16 اسفند 53 بود اما دکتر شریعتی 29 اسفند آزاد شد، یعنی دو هفته فاصله وجود دارد. البته علاوه بر روایاتی دال بر نقش بوتفلیقه در آزادی شریعتی، روح الله حسینیان ، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی روایت دیگری مطرح و به سفر شاه به اتریش اشاره کرده و نوشته که شاه در دی ماه 53 برای استراحت به اروپا می رود، اعضای شعبۀ جمعیت بین المللی عفو زندانیان سیاسی در اتریش به دیدار وی می روند و تقاضای آزادی برخی زندانیان سیاسی از جمله دکتر شریعتی را مطرح می کنند که شاه پیگیری کرده و ساواک در تاریخ 22 اسفند گزارشی به این شرح تهیه می کند: با عرض اینکه شریعتی طی مدت بازداشت متوجه شده که از آثار او سوءاستفاده به عمل آمده و از این موضوع به شدت نادم و آمادگی کامل یافته که به جبران گذشته به انتشار آثار ملی و میهنی بپردازد، مستدعی است در صورت تصویب، اجازه فرمایید از زندان آزاد و تحت کنترل مدام به نشر مسائل ملی و میهنی اقدام نماید. پس از آن حکم آزادی دکتر شریعتی صادر می شود. نظر شما درباره این روایت چیست؟ جعفری: شاید روایت دکتر میناچی از لحاظ تاریخی مشکل داشته باشد. اما پس از آزادی، شایعه نقش آقای بوتفلیقه در آزادی شریعتی مطرح شد. ما از خود دکتر در این باره پرس وجو کردیم که گفت من در فرانسه عضو جبهه آزادیبخش الجزایر بودم، روزی رییس این گروه در پاریس، جوانی را به ما معرفی کرد که به سازمان رفت و آمد می کرد و اعلامیه می گرفت تا در شهر پخش کند. رییس جبهه آزادیبخش الجزایر در پاریس گفت با این جوان آشنا شوید، جوان خوبی است، آن جوان آقای عبدالعزیز بوتفلیقه بود. من درباره همین موضوع نامه ای به آقای بوتفلیقه نوشتم که در ایران چنین مساله ای شایع شده که شما باعث آزادی دکتر شریعتی شده اید که البته تاکنون پاسخ نداده اند. اما در این بین، شاهد از غیب رسید. روز یکشنبه اول آبان 1390، در روزنامه اعتماد، خاطره ای از محمد صدر منتشر شد که مربوط به دوران معاونت ایشان در وزارت امور خارجه در امور عربی- آفریقایی در دوران آقای خاتمی است که نقل کرده: بنده سفری به الجزایر داشتم تا پیام آقای خاتمی به عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور آن کشور که از مبارزان انقلاب الجزایر علیه فرانسوی ها و از مرتبطین با دکتر شریعتی بود را ابلاغ کنم. نکته ای هم در ذهنم بود که همیشه می خواستم از او بپرسم. در کاخ ریاست جمهوری، بوتفلیقه استقبال بسیار گرمی کرد و با بنده که معاون وزیر بودم، 3 ساعت و نیم ملاقات کرد و پس از ملاقات نیز برخلاف رسم معمول تا بیرون سالن آمد، حتی در طول مصاحبه مطبوعاتی کنار من ایستاد و تا کنار اتومبیل بدرقه کرد. در حالی که این رفتار فقط با مقام همتا صورت می گیرد. اما در طول ملاقات پس از سخنان رسمی به او گفتم که یک سوال خصوصی دارم و آن هم مربوط به دکتر شریعتی است. دکتر شریعتی پس از یک دوره فعالیت در حسینیه ارشاد، توسط شاه دستگیر شد، اما یک مرتبه آزاد شد. در همان زمان شایع شد که بوتفلیقه او را آزاد کرده است و این آزادی، همزمان با امضای قرارداد 1975 ایران و عراق در الجزایر بود که بوتفلیقه در انعقاد آن نقش اساسی داشت و گفته می شد که شاه که از این اتفاق خوشحال بود، به او گفته بود که تو جایزه ای از من نمی خواهی؟ بوتفلیقه هم گفته بود که دکتر شریعتی را از زندان آزاد کنید. شاه هم که در موقعیت عکس العملی قرار گرفته بود با درخواست او موافقت می کند. وقتی این شنیده ها را برای بوتفلیقه بازگو کردم، او تایید کرد و گفت که دقیقا همین گونه بود و من از شاه ایران خواستم که دکتر شریعتی را آزاد کند و آن را انجام داد تا تشکری بابت امضای قرارداد الجزایر کرده باشد. روایت دیگری هم وجود دارد و آن اینکه در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی، در سفری که بوتفلیقه به تهران داشت در جلسه ای خصوصی می گوید من باعث آزادی دکتر شریعتی شدم، اما شما می گویید بومدین، رییس جمهور وقت الجزایر موجب آن شده بود. آقای میناچی به نام بومدین اشاره کرده بود وگرنه من از همان ابتدا همین روایت آزادی شریعتی به درخواست بوتفلیقه را نقل کردم. این گفته بوتفلیقه به آقای خاتمی را آقایان شیخ حسن روحانی و دکتر علیزاده طباطبائی هم تائید کرده اند. ما هم در اوایل اسفند صحت این روایت را از آقای خاتمی جویا شدیم که ایشان آن را تائید کردند. معادیخواه: البته من به عنوان کسی که کار تاریخی انجام داده، هیچ کدام از این موارد را دلیل بر صحت این موضوع نمی دانم. جعفری: این برداشت و شنیده من از این وقایع بود. اینکه آزادی شریعتی همان شب اتفاق افتاده یا دو هفته بعد را نمی دانم. البته فردی به اسم عباسی که از طرفداران دکتر شریعتی بود و به فرانسه رفت و اسم و مذهبش را عوض کرد و زرتشتی شد و درباره شریعتی تغییر موضع داد، کتابی نوشته به نام دروغ بزرگ و گفته آزادی شریعتی از زندان با وساطت الجزایری ها دروغ بوده و چون با ساواک همکاری کرد، از زندان آزاد شد. اتفاقا برای ادعای آخرش دلیل آورد و گفت اینکه می گویند شاه پس از امضای قرارداد الجزایر با صدام حسین در مارس 1975، شریعتی را به خواست الجزایری ها آزاد کرد، دروغ است، چرا که شریعتی سال قبل از آن آزاد شده بود. به گفته عباسی، شریعتی 11 ماه و نیم قبل از قرارداد الجزایر آزاد شده بود. او این طور محاسبه کرده بود که اختلاف تقویم شمسی و میلادی 621 سال است و شریعتی چون در سال 1353 از زندان آزاد شده، می شود سال 1974 میلادی و یک سال پیش از قرارداد الجزایر. اما اشتباه او همین جاست. از 11 دی (آغاز سال نو میلادی) تا اول فروردین (آغاز سال نو شمسی) اختلاف سال میلادی و شمسی 622 سال می شود. من تقویم سال 1353 را هم آوردم که اسفند 1353 مطابق است با مارس 1975 و این نشان می دهد آزادی شریعتی همزمان با قرارداد الجزایر بود. داستان شب آزادی شریعتی را من از آقای میناچی شنیدم. اما آنچه خود آقای دکتر شریعتی نقل کرده اینست که پیش از آزادی آمدند و گفتند بیا و درباره مارکسیسم مصاحبه کن و من دریافتم که منظورشان چیست و چون به مجاهدین، مارکسیست اسلامی می گفتند منظورشان مشخص بود. در جواب گفتم من بلد نیستم. به قول آقای معادیخواه نمی گوید نه انجام نمی دهم، می گوید بلد نیستم. در حالی که حامد الگار، نویسنده کتاب ریشه های انقلاب اسلامی می گوید شریعتی تنها کسی است که در ایران صلاحیت بحث درباره مارکسیسم و سوسیالیسم را دارد. حتی اریک رولو، دبیر سیاسی روزنامه لوموند را می فرستند تا شریعتی را وادار به صحبت کند، اما او قبول نمی کند. من اشتبا ها و آن هم به دلیل آنچه به صورت شایعه شنیده بودم، نقل کردم که آقای دکتر احسان نراقی هم به عنوان واسطه ساواک به زندان رفته بود تا شریعتی را راضی به انجام مصاحبه کند اما خود دکتر نراقی آن را به شدت تکذیب کرد، من هم به شدت ادعای سابق خود در این باره را تکذیب می کنم که انشاءلله در چاپ جدید کتاب خاطراتم همگام با آزادی آن را اضافه می کنم. شاید آقای نراقی در آن زمان چنانچه خودش می گوید برای فرصت مطالعاتی به خارج از کشور رفته بود. به هر حال شریعتی آزاد شد و به دعوت دانشجویان دانشگاه اصفهان به آنجا رفت و سخنرانی ای ایراد کرد با همان موضوع انسان، اسلام و مکاتب مغرب زمین . پس از این سخنرانی، هنگامی که قرار بود متن تکثیر شود، ساواک مطلع می شود و مامورینی به چاپخانه می فرستد و تمام متون چاپ شده را جمع می کند و با خود می برد، به صورتی که دانشجویان می گفتند حتی یک نسخه از آن را در دست ندارند. عزت الله خلیلی، عضو هیات موتلفه پیش از انقلاب تعریف می کرد: در زندان شاهد بودم که احمد رضا کریمی، فردی تحصیلکرده و خوش ذوق که زمانی با مجاهدین خلق همکاری می کرد و سپس جدا شد، شروع کرد به معرفی افراد به ساواک، طوری که پیغام دادند با هر کس که سلام علیک داشته، معرفی کرده و آن ها منتظر بازداشت بودند. گفته شد کریمی 199 نفر را لو داده که وقتی به پدرش گفتند، جواب داد پسرش 199 نفر را لو نداده، 123 نفر را به ساواک معرفی کرده است! کریمی را موظف کرده بودند که متن سخنرانی شریعتی را دستکاری کرده و به میل آن ها تغییر دهد. پس از آن این متن را به کیهان دادند تا منتشر کند. در همین رابطه، دنبال آقای شریعتی بودیم که ببینم کجاست، شنیدیم که به خانه حاج مانیان، یکی از مدیران حسینیه ارشاد رفته است. ما هم به آنجا رفتیم. جمعیتی در آنجا بودند. آیت الله بهشتی هم حضور داشت. آقای بهشتی از شریعتی پرسید: جناب آقای شریعتی من و دیگر دوستان این سوال را در ذهن داریم ولی آ ن ها رویشان نمی شود از شما بپرسند، اما من می پرسم، آیا شما خودتان این مقالات را به روزنامه کیهان داده اید یا خودشان از جایی دیگر به دست آورده اند؟ شاهد بودم که دکتر شریعتی دقیقه ای سکوت کرد و سرش را پایین انداخت، بعد به بهشتی نگاه کرد و گفت: من از دوستان گله دارم که چنین گمانی در ذهنشان نسبت به من هست که ممکن است خودم داده باشم. آقای بهشتی، جوان ها به خصوص جوانان مسلمان راه خود را پیدا کرده اند، شریعتی بمیرد یا با ساواک سازش کند جوانان ما راه شان را ادامه می دهند. غلامعلی خوشرو: در تایید این حرف خاطره ای به ذهنم می رسد، من زمانی معاون بین الملل وزارت امور خارجه بودم. یادم هست در حاشیه یکی از جلسات سازمان کنفرانس اسلامی در مالزی، در فرصت شام، با وزیر امور خارجه الجزایر قدم می زدیم و درباره انقلاب دو کشور و شباهت ها و تفاوت های آن ها صحبت می کردیم. ایشان هم ماجرای آزادی شریعتی به درخواست بوتفلیقه را تعریف کرد. پس از این حرف دیگر قضیه برای من مسجل شده بود و اگر می دانستم روزی این مساله مورد بحث قرار می گیرد حتما از او سندی در صحت این گفته می گرفتم تا امروز به آن استناد کنم. میان ورود شاه به تهران و آزادی دکتر شریعتی 13 روز فاصله بود. هیچ تعهدنامه و اعترافی هم از دکتر شریعتی گرفته نشد و حتی روال عادی قانونی نیز جهت آزادی وی طی نشد، در حالی که این فاصله زمانی فرصت کافی برای ساواک جهت اخذ این گونه تعهدات فراهم می کرد. نگرفتن هیچ گونه تعهدی از دکتر شریعتی چه چیزی را نشان می دهد؟ جعفری: روال قانونی زمانی مطرح است که زندانی پس از طی دوره محکومیت آزاد شود. اما آن زمان پس از پایان دوره حبس، زندانی را آزاد نمی کردند و به قول آقای معادیخواه، دوره ملی کشی بود. هر چند اگر برای فردی دادگاه تشکیل نشود، روال قانونی نیز برای او طی نمی شود و ساواک با او هرگونه که می خواست، رفتار می کرد. منصوریان: گرچه آقای دکتر شریعتی 13 روز پس از دستور شاه آزاد می شود، اما باید دقت داشت همانطور که آقای جعفری گفتند، طی کردن روال قانونی برای کسی مطرح است که محکوم شده باشد، نه کسی که در بازداشت ساواک است. کسی که حکم دارد، می رود تعهداتی را امضاء می کند، سند ملکی و وثیقه برای آزادی او می آورند که این مراحل زمان بر است، اما آزادی دکتر شریعتی، طبق عرف و روال طبیعی نبود. شرایط شریعتی به گونه ای بود که پس از دستور آزادی مدت زمانی را برای اخذ اعتراف، همکاری یا درخواست عفو در زندان گذراند. مگر ساواک که آنقدر هزینه بر سر بازداشت شریعتی پرداخته بود حاضر می شد او را به این راحتی آزاد کند؟ مشخصا نصیری و حسین زاده و دیگران به سراغش می رفتند که او را به چنین کاری وادارند و شاید خود شاه هم این افراد را بازخواست می کرد که حالا من دستور آزادی شریعتی را دادم، چرا شما تلاش نکردید که از او درخواست عفو بگیرید، یعنی هزینه را به گردن زندانی بیندازند. اما شریعتی عاقل تر و زرنگ تر از این حرف ها بود و توفیقی برای ساواک حاصل نشد که مطالبی بر ضد مارکسیسم و مجاهدین از شریعتی بگیرند. این روالی است که در تمام زندان ها مطرح بوده و این تناقضات برای کسی ایجاد می شود که زندان نکشیده است. بر این اساس مطمئن باشید که عامل آزادی دکتر شریعتی، آقای بوتفلیقه بوده و این آزادی جایزه امضای قرارداد الجزایر بین ایران و عراق بوده و شاه هم طبق قولی که به بوتفلیقه داده بود در فرودگاه این دستور را به مسئولان ساواک می دهد. این کلام را هم در رابطه با زمان آزادی از خود دکتر شریعتی شنیدم که تعریف می کرد: روز بیست و نهم اسفند که به خانه آمدم یکی از این جیگی جیگی ننه خانم ها (مشهدی ها به حاجی فیروز می گویند) را از خیابان صدا زدیم و آمد در حیاط خانه و شروع کرد به شادی کردن. اگر خود پوران خانم هم بودند، حتما این را تعریف می کردند. پس زمان دقیق آزادی همان روز 29 اسفند 1353 بود. معادیخواه: اگر بخواهیم به روال عادی استنتاج های تاریخی نگاه کنیم دلیل خیلی محکمی برای تعیین کننده بودن نقش بوتفلیقه در آزادی دکتر شریعتی وجود دارد. برای اثبات یک رخداد تاریخی شواهد زیادی مطرح می شود. اصل این قضیه که مرحوم دکتر شریعتی با مداخله بوتفلیقه آزاد شد از میان روایت های جا افتاده و خیلی مشهوری است که شواهدی هم برای آن پیدا شده است. اما اگر کسی با تاریخ سر و کار داشته باشد و سرد و گرم چشیده باشد، می تواند به این صورت در مورد همه این شواهد اما و اگر بیاورد که همه این شواهد درست اما قبل از این ها می تواند گفت و گو و هماهنگی در کار باشد. روش نفی یک مساله با روش اثبات آن متفاوت است. اثبات راحت است و برای آن یک سند کافی است، اما برای اینکه بخواهیم بگوییم امری نبوده یا رخ نداده باید عالم الغیب و الشهاده باشیم. اگر آقای محمد صدر از بوتفلیقه در این باره سوال کرده به فرض که بوتفلیقه این کار را نکرده باشد، خوب طبیعی است که بگوید دکتر با توصیه من آزاد شد، چون برای او افتخار است و به هر حال در یک کشور مشهور شده و همه این را به حساب او گذاشته اند پس چرا خودش آن را نپذیرد. برای بنده زیاد اتفاق افتاده که به لحاظ اسناد تاریخی امور صد در صد مسلم را دیده ام که اتفاق نیفتاده اند. به هر حال نفی یک چیز، خیلی کار سختی است. بنابراین معتقدم به فرض اینکه همه این شواهد هم مخدوش باشند، از نظر بنده این موضوع در مقوله مقاومت نکردن نمی گنجد. اگر کسی به هر دلیل هنگام گرفتار شدن به دست جریانی همچون ساواک به این نتیجه برسد که امتیازی بدهد، امری کاملا متعارف است و من این را هیچ نقطه سیاهی برای هیچ کس نمی دانم. ولی در عین حال همه این شواهدی که درباره آزادی شریعتی مطرح است شواهد قاطعی است و در واقع آن طرف باید اثبات کند که چنین چیزی وجود نداشته است. یعنی در واقع در اینجا جای منکر و مدعی عوض شده است. دکتر شریعتی نباید اثبات کند که من این کار را انجام نداده ام، کسی که می گوید او با ساواک همکاری کرده است باید برای مدعای خودش دلیل و سند بیاورد. گرفتاری ما در حال حاضر این است که شرایط طوری نیست که همه به سندهای بعد از انقلاب دسترسی داشته باشند. عده ای به اسناد زیادی دسترسی دارند و بعضی هم به هیچ سندی دسترسی ندارند و موازنه ای در این میان وجود ندارد. گذشته از این ها روایت های تاریخی با مشکلاتی همراه است. مثلا بنده و آقای جعفری در جلسه ای که اتفاقا مرتبط با دکتر شریعتی بود شاهد صحنه ای بودیم اما الان بنده از آن یک روایت دارم و آقای جعفری روایت دیگری دارند و بخشی از روایت ایشان اصلا برای من تعجب آور است. قبلا من فکر می کردم ایشان خلاف واقع می گوید اما الان فهمیده ام که ذهنیت هر کس نقش اساسی در ثبت وقایع ایفا می کند. مثلا در جلسه ای که دکتر شریعتی درباره شهید سخنرانی کرد و اینکه چرا شهید مقدس است، مناقشه ای پیش آمد و در حین گفت و گو ضمن این مناقشه، آقای میرحسین موسوی وارد صحنه شد و به عنوان دفاع از دکتر شریعتی به من حمله کرد. آنجا بنده جمله ای گفتم، یک تعبیری راجع به همین موضوع مارکسیست ها به مرحوم طالقانی نسبت داده شد، من در جواب او گفتم کسی که می گوید مارکسیست ها نجس هستند نمی تواند این حرف را بزند. بعدا در ذهن ایشان این برداشت به وجود آمد که بنده یک فتوایی از اوین آورده ام. به هر حال از آنجایی که حدود بیست سال است که کار اصلی من ورق زدن منابع تاریخی است دیگر به هیچ وجه مساله ای را صد در صد رد یا اثبات نمی کنم. اما در مورد این قضیه اگر کسی نسبتی می دهد او باید دلیل بیاورد. آن موقع هم موضع دکتر شریعتی این بوده که ساواک به هر طریق مطلبی از من پیدا کرده و دستکاری و پخش کرده اند. تنها چیزی که می توان گفت این است که آن موقع دکتر شریعتی در شرایطی بوده که نمی توانسته فریاد بزند و بگوید که این ها دروغ است و من چنین چیزی ننوشته ام. منصوریان: شریعتی ضد مارکسیسم نبود/ جعفری: با مارکسیسم مخالف بود میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان- 4 تاریخ ایرانی: نسبت علی شریعتی با مارکسیسم چه بود؟ آیا چنانکه رسول جعفریان در کتاب جریان ها و سازمان های مذهبی - سیاسی ایران نوشته شریعتی با مارکسیسم رابطهٔ عشق - نفرت داشت؟ و در تشریح این نظر نوشته: او از سویی می پذیرفت که بدون شناخت از مارکسیسم نمی توان جامعه و تاریخ جدید را درک کرد اما از سوی دیگر، به ویژه از آن روی که مارکسیسم بعد معنوی انسان را پایمال می کند، از آن انتقاد می کرد. و آیا چاپ مقالاتی در نقد مارکسیسم در کیهان یکی از عواملی بود که سبب شد تا ساواک شریعتی را از زندان آزاد کند؟ چنانکه در اسناد ساواک به صراحت آمده که شاه به طور مستقیم دستور چاپ نوشته های دکتر شریعتی که در نقد مارکسیسم و نیز دربارهٔ ناسیونالیسم ایرانی نوشته بود را داده است. عبدالمجید معادیخواه، محمد مهدی جعفری و خسرو منصوریان در میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ به این سوالات پاسخ داده اند: *** آقای معادیخواه، با توجه به فعالیت های شما در حوزه تاریخ، اسنادی مثل اسناد ساواک چقدر قابلیت استناد در راستای شناخت شخصیت ها را دارند؟ این اسناد چقدر قابلیت پذیرش دارند، چون در مورد دکتر شریعتی اسناد ساواک چندان چیز مثبتی را نشان نمی دهند؟ معادیخواه: به تعداد هر سند پاسخ متفاوتی وجود دارد. یعنی نه می شود گفت هر سند چیزی را ثابت نمی کند و نه می شود گفت هر سند همه چیز را ثابت می کند. حوزه ای در روش شناسی تاریخ مربوط به همین می شود که اسناد چقدر قابل استناد هستند. به هر حال قدر مسلم نمونه هایی وجود دارد که نمی شود تنها به یک یا دو سند استناد کرد. در مورد دکتر شریعتی هم وقتی می توانید به اسناد ساواک استناد کنید که همه آنچه در مورد ایشان وجود دارد در اختیار ما باشد. مثلا من روز قبل در جلسه بازجویی چیزی نوشته ام و امروز چیز دیگری و فردا هم مطلب متفاوت دیگری. هنگام بررسی اسناد اگر هر سه جلسه در کنار هم نباشند ممکن است محتویات اسناد یک جلسه غلط انداز باشد و انسان را به بیراهه ببرد. بنابراین وقتی کسی می خواهد از سندی استفاده کند باید همه مواردی که در تفسیر این مطلب و رمزگشایی از آن به کار می آید در اختیارش باشد. از این ها گذشته مساله دیگر نویسنده این مطالب است، یعنی حتی اگر ما همه اسناد دکتر شریعتی را در اختیار داشته باشیم باز هم کافی نیست. چون در مورد هر کدام از این اسناد توضیح نویسنده می تواند چیزی را کم یا زیاد، پررنگ یا کم رنگ کند. به علاوه مجموعه فضایی که این متن و سند در آن نوشته و تنظیم شده هم مهم است. در کنار یک متن باید ده ها عامل دیگر را در نظر گرفت تا بتوان از آن مطلبی فهمید، اما اینکه دو سطر از یک متن را برداریم و از آن نتیجه گیری کنیم، روش تاریخی نیست و به یک نوشته نمی شود استناد کرد. منصوریان: من ضمن تایید فرمایشات آقای معادیخواه چند ملاک را به خصوص برای نسل جوان بعد از انقلاب بیان می کنم. آیا اسناد سفارت آمریکا گزینشی انتخاب و منتشر شد یا خیر؟ آیا یک گروه سیاسی با انگیزه حذف یک گروه سیاسی دیگر و به اثبات نشاندن یک سری ادعاهایی که دست کم ملت ایران می دانند واقعیت و حقیقت آن ها چیست، دست به این کار زد یا نه؟ نمونه دیگرش قانون اساسی است. مگر قانون اساسی فقط و فقط شامل تعهدات مردم نسبت به اولیا امور است؟ پس حقوق ملت در کجا قرار می گیرد؟ ببینید چقدر از این قانون اجرا می شود؟ به هر حال بحث گزینشی بودن در میان است. وقتی قلم به دست دوست باشد آنچه می خواهد می نویسد و وقتی به دست دشمن افتاد هر آنچه نمی خواهد نمی نویسد. ولی ساواک آنگونه که روح الله حسینیان ، رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی نوشته موفق می شود با انتشار این مقالات دست کم این ذهنیت را ایجاد کند که دکتر شریعتی با ساواک همکاری کرده است. حسینیان این گونه توضیح داده است: شریعتی مجدداً در بازجویی های خود به تکرار پاسخ های گذشته پرداخت و هدف خود را مبارزه با روحانیون ، نفی مارکسیسم ، مبارزه با خودباختگی و غرب زدگی و ارتجاع مذهبی اعلام کرد؛ اما ساواک از سخنان وی قانع نشد و وی را وادار کرد برای اثبات ادعای خود کتابی را در زندان علیه مارکسیسم تألیف نماید. طبق گزارش ساواک علی شریعتی پس از زندانی شدن به تدریج متوجه شد که چگونه از آثارش سوءاستفاده و سوءبرداشت شده است ؛ لذا پس از مذاکرات مفصلی که با او صورت گرفت ، سرانجام کتابی تحت عنوان "انسان ، اسلام و مکتب های مغرب زمین " نوشته که طی آن شدیداً مارکسیسم و مارکسیسم اسلامی را مورد تخطئه قرار داده و در این کتاب به طور جامع و مستدل تمامی جنبه های تشابه احتمالی مارکسیسم و اسلام را رد و تضاد کامل آن را به اثبات رسانیده است . ساواک ابتدا تصمیم گرفت که دو هزار نسخه از این کتاب را به صورت "پلی کپی و به طرق مقتضی توزیع و در تجدید چاپ با تیراژ وسیعی پخش گردد." ساواک که از این موفقیت خود به وجد آمده بود، تألیف کتاب را به "شرف عرض مبارک شاهانه " اطلاع داد و شاه "موافقت فرمودند کتاب زود تر چاپ شود و بهتر است قبلاً به عنوان پاورقی روزنامه ها به مرور منتشر شود." با اینکه شاه دستور چاپ این کتاب را صادره کرده بود، با یک تأخیر دو ساله اولین شمارۀ این نوشته تحت عنوان اسلام ضد مارکسیسم در 1354/11/26 در کیهان به چاپ رسید. (چهارده سال رقابت ایدئولوژیک در ایران، روح الله حسینیان، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی) منصوریان: قبل از آزادی دکتر شریعتی از زندان، خانمی که مستخدم منزلشان بود و در غیاب مادرش پرستاری از مونا (دختر کوچک شریعتی) را برعهده داشت فوت کرده بود. خانم پوران شریعتی که طبیعتا فرزندش مونا را پیش این پرستار می گذاشت و برای تدریس به مدرسه می رفت، برای نگهداری از دخترش دچار مشکل شده بود. اتفاقا به مهد کودک ما مراجعه کرده بود و مدیر داخلی طبق معمول اسم مونا را در لیست انتظار گذاشته بود، چون نمی دانست که او همسر شریعتی است. بعد از مدتی آقای مهدی حکیمی در مشهد به من گفت: چرا تو فرزند دکتر شریعتی را در مهد کودک نپذیرفتی؟ من تعجب کردم، از مشهد به تهران آمدم و به منزل دکتر شریعتی رفتم و مونا را برداشتم و به مهد کودک بردم، به این ترتیب مونا بعد از آزادی پدرش به مهد کودک آشیانه آمد. از آنجا که ساواک، شریعتی را بعد از آزادی سایه به سایه دنبال می کرد و او نمی توانست مثل سابق فعالیت داشته باشد، من به شریعتی گفتم با این وضع، تو می پوسی. لذا پیشنهاد کردم که چند نفر از دوستان و رفقای خیلی مطمئن را به منزلمان دعوت می کنم و تو از خانه بیرون بیا. شریعتی حدود ساعت ده و یازده شب بود که به منزل ما در انتهای خیابان پرچم آمد و تا دمدم های صبح برای جمع کوچک دوستان صحبت کرد. علاوه بر خانواده دکتر شریعتی، مرحوم دکتر سامی، همسر و مادر همسر دکتر شیبانی، مرحوم هاله سحابی، سیدمهدی جعفری و دیگران هم بودند و اتفاقا یک شب رحمان هاتفی را هم دعوت کردم برای اینکه در حقیقت بتوانم آن نوشته ها را از رحمان بگیرم. این ها همه مستند عینی است و نقل از کسی نیست. این قضیه (یعنی انتشار مقالات) در تابستان سال بعد از آزادی از زندان، یعنی در تابستان 54 اتفاق افتاد. بنابراین این تاریخی که گفته شده برای انتشار مقالات در26 بهمن 1354 صحیح نیست. بالاخره دیدگاه دکتر شریعتی ضد مارکسیستی بوده یا خیر؟ منصوریان: پاسخ من که شاگرد کانون نشر حقایق اسلامی بودم و با خود دکتر شریعتی در ارتباط بودم این است که خیر، او مارکسیسم را قبول نداشت. اصلا کانون نشر حقایق اسلامی تنها سنگر مبارزه با توده نفتی ها بود. تا زمانی که این کانون توسط استاد شریعتی تاسیس نشده بود، توده ای ها همه جا را قبضه کرده بودند. اعضای کانون از نظر مشی و ایدئولوژی مخالف مارکسیسم بودند و آن را مقابل اسلام می دیدند، ولیکن همه می دانند که یک روشنفکر مذهبی آن هم با دانش سیاسی- تاریخی و جامعه شناسی که دکتر در سوربن آموخته و در همکاری با جبهه آزادیبخش الجزایر بود، نمی بایست با هیچ اندیشه ای ضدیت کند. جعفری: همانطور که آقای منصوریان هم اشاره کردند، دکتر شریعتی اصلا ضد مارکسیسم نبود ولی با مارکسیسم مخالف بود. ایشان معتقد به ایدئولوژی اسلامی بود که کاملا هم با مارکسیسم منافات دارد. تاریخ ادیان دکتر شریعتی گواه بر این است که ایشان تا چه میزان نظر وسیع و سهله و سمحه ای به همه ادیان دارد. شخصی که در این زمینه تحقیقاتی هم کرده بود به من می گفت تاریخ ادیانی که دکتر شریعتی درس داده و گفته اصلا با بعضی از سخنرانی هایش سازگار نیست. گفتم این طبیعی است. کسی که تاریخ ادیان می گوید باید صرفا واقعیت ادیان را توضیح بدهد نه اینکه مثلا وقتی به کنفوسیوس رسید شروع کند به بد و بیراه گفتن و قضاوت درباره آن. دکتر شریعتی واقعا در این زمینه ها مطالعه کرده بود و مارکسیسم را هم همین طور معرفی می کرد. اما ساواک این را نمی خواست. ساواک می خواست او بگوید که مجاهدین مارکسیست شده اند و از اول هم این ها مارکسیست بوده اند و دروغ می گفتند که مسلمان هستند و لذا اسلام پوششی برای فریب دیگران بوده است. دکتر شریعتی در مقابل این موضوع مقاومت می کرد. انتشار مقالات و دست بردن در آن ها بهترین وسیله بود تا ساواک بگوید که دکتر شریعتی ضد مارکسیسم است و مجاهدین هم مارکسیست هستند. اتفاقا آقای خسروشاهی اصل کتاب انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین را چاپ کرد. حجم آن جزوه خیلی کم بود و ایشان می گوید من همه سخنرانی های دکتر شریعتی را چاپ کردم. دکتر شریعتی با مارکسیسم مخالف بود اما نه آن گونه که ساواک می خواست با انتشار مقالات در کیهان نشان دهد. معادیخواه: البته در مقاله ای که در کیهان چاپ شد بحث مجاهدین مطرح نبود. فقط بحث کلی انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین بود. اما آن موقع ساواک دو هدف را از انتشار این مقالات دنبال می کرد. اول اینکه بهانه به دست اردوگاه چپ و گروه های مارکسیستی می افتاد تا سمبل جوانان مسلمان را متهم به همکاری با ساواک کنند و دوم شکستن شخصیت و کاریزمای دکتر شریعتی در میان گروه های مبارز بود. به هر حال در مورد آزادی شریعتی همه قرائن همان طوری است که دوستان گفتند اما برای من اگر روزی صد در صد روشن شود که طی یک داد و ستدی چنین اتفاقی افتاده باز هم این موضوع امر منکَری نیست. جعفری: در تایید گفته های آقای معادیخواه باید بگویم که در مجلس اول هنگام بررسی اعتبارنامه ها، نماینده ای علیه اعتبارنامه نماینده ای دیگر (که هر دو هم به رحمت خدا رفته اند) گفت که وقتی این شخص در زندان بوده به ساواک تعهد سپرده که من دیگر فعالیت سیاسی نمی کنم. آقای شجونی هم که آن موقع نماینده بود همان جا فریاد زد و گفت: ما آنقدر از این تعهدات نوشتیم که خطمان زیبا شده . خود من هم وقتی دستگیر شده بودم، آمدند گفتند تو آزادی و ما هیچ مدرکی علیه تو نداریم. ولی تو چیزی بنویس که اگر کسی نزد تو آمد و تو را به مبارزه دعوت کرد او را به ما معرفی کنی. من از همان جا به سلولم برگشتم و گفتم من هرگز چنین چیزی نمی نویسم و همین جا می مانم. دو روز بعد دوباره مرا خواستند و گفتند دست کم بنویس که من دیگر فعالیت سیاسی نخواهم کرد. من هم نوشتم که دیگر کاری به کار سیاست ندارم و بعد هم آزاد شدم و مبارزه خود را ادامه دادم. خوشرو: مساله مارکسیسم در آن شرایط (چون من آن موقع دانشجوی دانشگاه تهران و خیلی هم درگیر این مسائل بودم) را نباید با وضعیتی که الان هست مقایسه کرد. زمانی که کتاب ابوذر غفاری خداپرست سوسیالیست نوشته می شد در دنیا تفکر چپ حاکم بود و همه جنبش های آزادیبخش از آن الهام می گرفتند. دکتر شریعتی هم طبیعتا علاقه وافری شاید بیش از آنکه به آزادی داشته باشد به عدالت داشت و عدالت محوری ترین عنصری بود که در کلامش وجود داشت. گفتمان های امروز بیشتر حول محور آزادی است اما آن موقع عدالت عنصر اساسی بود و البته دکتر شریعتی همیشه عدالت و آزادی و معنویت را در کنار هم آورده و می خواست تعادلی بین آن ها برقرار کند. اندیشه های دکتر شریعتی مبارزه جو و آگاهی بخش و عدالت محور بود. بعد که سازمان مجاهدین خلق به تغییر مواضع ایدئولوژیک روی آورد، همه متحیر شدند و به طور کلی مساله فرق کرد. این یک نکته است که باید به آن توجه کنیم. نکته دیگری که این روز ها در گفته های فرخ نگهدار می دیدم این بود که او می گفت رژیم شاه توهمی داشت و فکر می کرد تمام این مبارزه ها مارکسیستی است، ما (چریک های فدایی خلق) هم دچار چنین توهمی بودیم و این را باور کردیم و این باعث بدبختی و ریشه کن شدن مارکسیسم در ایران شد. بیشتر اعضای ما کشته شدند بدون اینکه ما آلترناتیوی برای رژیم شاه باشیم. تنها کسی که به واقعیت شرایط پی برده بود، بیژن جزنی بود. نگهدار می گفت: جزنی در سال 54 گفته بود که اگر خبری شود آیت الله خمینی بدیل است و وضع را به دست خواهد گرفت، اما همه ما به این حرف او پوزخند زدیم. این توهمی بود که خود ساواک داشت و برای همین سعی می کرد از دکتر شریعتی و هر کسی کلمه ای علیه مارکسیسم بگیرد و استفاده کند. به نظر من ساواک هم سرش کلاه رفته بود. برای اینکه اصلا نفهمیده بود که این سد از کجا می شکند و این سیل از کجا رژیم شاه را خواهد برد. اصلا وقتی که سیل آمد نیروهای کمونیستی جایی نداشتند که بخواهند عرض اندام کنند. آن زمان ما گروهی بودیم که مباحث دکتر شریعتی در تاریخ ادیان را از نوار پیاده می کردیم. اتفاقا در آنجا مباحث خیلی خوب تحلیلی درباره مارکسیسم انجام شده بود. با این وجود چون ما همیشه به نوشته اسلام، انسان و مکتب های مغرب زمین مشکوک بودیم هیچ وقت به اندازه بقیه آثار آن را به صورت تحلیلی نخواندیم. ولی تا آنجا که من خواندم خیلی نتوانستم پیدا کنم که کدام بخش آن دستکاری شده است. این متنی هم که آقای خسروشاهی چاپ کرده فکر نمی کنم متن اصلی باشد... جعفری: ظاهرا از کیهان گرفته است. خوشرو: یکی از دوستان ما در همان تعطیلات عیدی که دکتر شریعتی مهاجرت کرد و رفت، دکتر شریعتی را می بیند و آنجا بحثی می شود و دکتر شریعتی می گوید این هم که ادعای دوستی با ما می کند (منظور آقای خسروشاهی است) نمی دانم چرا این را چاپ کرده است. او هم می گوید خسروشاهی چیز بدی در آن ندیده است. به هر حال اگر بخواهیم نظرات دکتر شریعتی را درباره مارکسیسم بدانیم به نظرم همان بحثی که در انتهای تاریخ ادیان مطرح کرده خیلی مهم است. برای من به عنوان کسی که همین دغدغه ای که امروز شما دارید را داشتم، ملاک اصلی آن بود که ببینیم شریعتی بعد از اینکه از زندان آزاد شد، چه زمانی حرف می زند و چه می گوید. وقتی من سخنرانی حر را شنیدم مثل این بود که خون تازه ای در رگ های ما بجوشد. شاید اولین کسی که حر را پخش کرده باشد من بودم، بلافاصله پس از اینکه این سخنرانی انجام شد من در قم آن را از نوار پیاده، چاپ و توزیع کردم. معادیخواه: نه با عصمت از شریعتی یاد کنیم نه با خیانت/ جعفری: وقت نقد شریعتی رسیده است میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-5 تاریخ ایرانی: باور دوستان و همرزمان سابق علی شریعتی نسبت به دیروز و امروز او چگونه است؟ کسانی که در پرده فکر و پهنه عمر شریعتی زیسته اند و فارغ از تبلیغات و شبهات رژیم شاه درباره ارشادگر حسینیه ارشاد، تنها کلام و حتی سکوت او را باور دارند که مگر نه اینست که شریعتی گفت: در مملکتی که فقط دولت حق حرف زدن را دارد، هیچ حرفی را باور نکنید. محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان در بخش پایانی میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ نسبت امروز خود با همرزم دیروز را تشریح می کنند. *** شما امروز با شریعتی که گفته بود ویرانه ای بزرگ هستم که مردم از همه رنگی و همه نیازی می آیند و از من هرچه را بتوانند و بخواهند بر می گیرند و می برند چه نسبت فکری و عاطفی دارید؟ با او که از تنهایی به میان مردم می گریخت و از مردم به تنهایی پناه می برد. معادیخواه: من حدود ده تا از سلول های قزل قلعه را رفتم و چند تا از سلول های کمیته مشترک را هم تجربه کرده ام. شاید به جرات بتوان گفت که هیچ سلولی نبود که این جمله معروف آنان که رفتند، کاری حسینی کردند. آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی اند بر دیوار آن حک نشده باشد. زندانی به هر زحمتی سعی کرده بود این جمله را بر دیوار حک کند. این نشان دهنده تاثیری بود که ادبیات دکتر شریعتی بر قشر مبارز داشت. با این حال با همه ارزشی که برای دکتر شریعتی قائل هستم، اما امروز به یک باوری رسیدم و آن این است که برای ما در مجموع ضرر کاریزماسازی خیلی بیشتر از نفع آن بوده است. شاید امروز اگر دکتر شریعتی بود در این بخش با ما همدلی می کرد. بالاخره دکتر شریعتی اندیشمندی با ذوق بوده که روزی نسل جوان جامعه ایرانی به او اقبال نشان داده و تاثیر کم نظیری بر تاریخ این کشور گذاشته است. امروز ما هستیم و آنچه که از قلم و بیانش به یادگار مانده است. نه با عصمت از او یاد کردن صحیح است و نه اگر منصف باشیم اتهام خیانت برازنده اوست. شریعتی نمی خواست حتی به یک فرد ضربه بزند، چه رسد به دین و اسلام و ایران. جعفری: بحثی در قرآن به نام ناسخ و منسوخ وجود دارد. علامه طباطبایی در المیزان می فرمایند آیه منسوخ نمی شود، زیرا اگر منسوخ شود باید از قرآن بیرون بیاید و ما اعتقاد داریم که این آیات همیشه می مانند. اما آیه در شرایط خاص حکمی داده که ممکن است آن شرایط عوض شود. در آن صورت حکم آن آیه هم موقتا تعطیل می شود. یعنی اگر شرایط دوباره برقرار شود آن حکم هم ساری و جاری خواهد بود. این در مورد گفتار خداوند است که امری جاودان است. اما در مورد گفتار بشر هم همین طور است. دکتر شریعتی در برهه ای از زمان طلوع کرد که ایران سخت به آن نیاز داشت. پیام و رسالتی داشت و در واقع رسالتش را به خوبی به اجرا درآورد. اما خودش همیشه می گفت وقتی تریبون به دست من بیفتد هرچه دارم می گویم، چون فکر می کنم که دیگر این فرصت برای من پیش نخواهد آمد. اگر فرصت دیگری برای من پیش بیاید همان حرف را یا تصحیح می کنم یا تکمیل می کنم و یا نکته تازه دیگری را مطرح می کنم. طبیعی است که دکتر شریعتی مثل یک آدم شتاب زده ای که می خواهد از فرصت ها استفاده کند دچار اشتباهاتی هم شده باشد. بار ها در طول این 34 سال از بنده پرسیده اند که دکتر شریعتی هیچ اشتباهی نداشت؟ چرا شما از او انتقادی نمی کنید؟ من پاسخ داده ام که اگر شریعتی اشتباهی داشته باشد ما اتفاقا بیش از دیگران وارد هستیم. اما شرایط اجتماعی اقتضا نمی کند که از او انتقاد کنیم. چرا که از این نقد ها سوءاستفاده می شود. اگر شرایط سالمی ایجاد شود ما خودمان اولین کسانی هستیم که نوشته ها و گفته های شریعتی را به نقد خواهیم کشید. اتفاقا من چهار سال پیش در دانشگاه خلیج فارس بوشهر گفتم که دیگر وقت آن رسیده است. ما دیگر نگرانی سوءاستفاده به آن شکل را نداریم، اگرچه الان هم ممکن است سوءاستفاده هایی صورت گیرد. ما واقعا دکتر شریعتی را رسولی می دانیم که برای مدتی در ایران رسالتش را انجام داد اما این رسالت پایان یافته نیست، چون ممکن است آن شرایط دوباره برقرار شود. الان مدتی است که مردم به این فکر افتاده اند که اصلا انقلاب چیز درستی است یا نه. خیلی ها هم معتقدند که اصلاح درست است نه انقلاب. بنده بار ها عرض کرده ام که نه باید دگم بر سر انقلاب ایستاد و نه دگم بر سر اصلاح. در شرایطی انقلاب لازم است و در شرایطی هم اصلاح. هر کدام به جای دیگری به کار برود اشتباه است. الان در آفریقا کتاب های دکتر شریعتی بسیار رایج است. چون آن ها شرایط آن زمان ما را تجربه می کنند. کتاب بازگشت به خویشتن در مصر به عربی ترجمه شده و 300 هزار نسخه به فروش رفته است، چون شرایط آن ها چنین ایجاب می کند. بنابراین دکتر شریعتی هم انسانی بود مانند همه انسان های دیگر، منتها زمان را درک کرده بود، پیامی که باید به مردم زمان خودش می داد را به گوش آن ها رساند. البته این گفته ها قابل نقد است اما اصولی در آن هست که آن اصول می تواند در شرایط مختلف برای ما سودمند باشد. منصوریان: من گمان می کنم که هر گاه بخواهیم جغرافیای سخن را نادیده بگیریم، دچار افراط و تفریط می شویم. ما هزینه زیادی بابت مطلق گرایی هایمان داده ایم، فکر می کنم به ویژه نسل بعد از انقلاب همچنان باید تاوان سوءعملکرد و مطلق گرایی اشخاص را بدهد. جز معصوم کسی را مطلق نکنیم. اولین کسی که شریعتی هنگام خروج از این کشور به او زنگ زد من بودم و اولین کسی هم که در این کشور فهمید که دکتر شریعتی کشته شده، باز خود من بودم. ولی یک بار هم نگفته ام شهید شریعتی . آیا واقعا من شریعتی را دوست ندارم؟! شریعتی آن طور که خودش می خواست زندگی کرد و مرد. آخر چرا ما کاتولیک تر از پاپ شده ایم؟! چرا می خواهیم آنچه که خود شریعتی در زندگی اش به آن عمل نکرده را از شریعتی بسازیم؟ او گفت خدایا، چگونه زیستن را به من بیاموز، چگونه مردن را خود خواهم دانست. شریعتی خوب زندگی کرد. چه فرقی می کند که حالا ما بگوییم شهید شد یا نشد. به نظر من این کلام را به او اطلاق کردن حتی اگر خوب زندگی نکرده باشد، به او شخصیت نمی بخشد که به قول خودش بطور بدی از او دفاع می شود. حق مطلب را آنطور که هست ادا کنیم. من معتقدم هنوز جای زیادی دارد که آیندگان بیایند و این مطالب را نقد کنند تا حرف های شریعتی بومی زمان خودشان شده و از آن ها استفاده کنند. خوشرو: دکتر شریعتی وقتی در کتاب انسان، و اسلام به تاریخ روحانیت اشاره می کند می گوید که این افت و خیز ها در تاریخ روحانیت بوده است تا آنکه روح خدا در کالبد صلصال کالفخار روحانیت دمیده شد. همان دوستی که گفتم نوار حر را از دکتر شریعتی گرفته بود، این جمله را به دکتر نشان داده و پرسیده بود منظورت آیت الله خمینی بوده؟ دکتر تاملی کرده و گفته بود چقدر خوب است که آدم اسم خوبی داشته باشد تا این چنین در هنگام سخن گفتن به ذهن متبادر شود. این نوعی همنوایی روحی بوده است. چون می دانید که شریعتی در مورد انسان چه فلسفه ای داشت و آن تمثیلی که از خلق روح در خاک بیان می کند، همین تمثیل در حوزه علمیه و وضعیتی که امام خمینی داشت بکار رفته بود و می گفت شاید در آن زمان این ایده بر زبان من جاری شده بود بدون اینکه خودم هم آن معنی را در نظر داشته باشم. همه می دانند که در دوران مبارزه با رژیم پهلوی چقدر از شریعتی استقبال می شد. ما آن زمان که دانشجو بودیم در انجمن اسلامی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در سال 54، آمار گرفتیم و دیدیم به ازای هر دانشجویی که مراجعه می کرد، نیمی کتاب های دکتر شریعتی را درخواست می کردند و نیمی هم بقیه کتاب ها و من جمله کتاب های مارکسیستی را. به هر حال اینکه مثلا دکتر شریعتی درباره مارکسیسم چه گفته و چه نگفته بعد از 34 سال بیشتر یک عیب یابی و بهانه جویی و عقده گشایی است تا یک تحقیق تاریخی. ...
اجرای طرح پژوهشی بررسی وضعیت آموزش عمومی قرآن کریم در مدارس کرمان
جمله روانخوانی و آشنایی با قرآن کریم و درک و شناخت این معجزه الهی نیاز است. ملکی با بیان اینکه با از بین رفتن مهجوریت ذهنی نسبت به قرآن، راه برای مطالعه و درک مفاهیم قرآن گشوده می شود بر نقش مهم معلمان در این زمینه تاکید کرد. وی با نام بردن از دانش آموزان به عنوان سرمایه های نظام مقدس جمهوری اسلامی بر اهمیت تربیت قرآنی آنان تاکید کرد و گفت: نقش و اثر تربیتی معلم با هیچ عامل و ...
حمید روحانی: شریعتی ساواکی نبود اما ارتباطاتی با ساواک داشت
خواهید تاریخ انقلاب را بنویسید باید امانتدار باشید. یک مورخ امین، هیچ چیزی را از مردم پنهان نمی کند و واقعیت ها را درز نمی گیرد، شما اگر دیدید که من به نظر شما کار اشتباهی انجام داده ام، باید آن را می نوشتید و انتقاد هم می کردید، نباید مطلبی را که از نگاه شما نادرست است، پنهان کنید. بعد از این صحبت های مقدماتی امام خمینی (ره) توضیحاتی را در مورد آن بخش ها که من حذف کرده بودم دادند و فرمودند: در ...
سعید حجاریان: ساواک شریعتی را فریب داد/ شریعتی برای روشنفکران مذهبی معلم انقلاب بود
سلطان مورد علاقه و حاکم مسلط شعر سروده نشده باشد. در جامعه استبدادی دو روی سکه رایج است. یک طرف سکه دورویی، تملق و گزافه گویی است و طرف دیگر آن تفتین، دروغگویی، دو بهم زنی، سخن چینی و توطئه علیه یکدیگر است. در جامعه استبدادی همه مردم نقاب بر چهره دارند و کسی بی نقاب دیده نمی شود. در جامعه استبدادی مردمان مذبذب، دو دل، باری به هر جهت، بیکاره و بی عار هستند. نظام استبدادی ...
احسان شریعتی: شریعتی در یک کلام هویت گرا و یا بنیادگرا نبود
حاکم و یک وجه مقاومت، مبارزه و گفتمان. ولی به هر حال باید همه لحاظ بشوند. همه جهان و جهانیان و تنوع فرهنگ دینی. اما از نظر دینی هم ما یک بازگشت امر دینی را شاهد بودیم که در دهه های گذشته به دو شکل خودش را نشان داده است. یکی بازگشت بنیادگرایی ها و یکی بازگشت معنویت ها و عرفان ها و امر قدسی که هر دوی این ها مطرح بوده است. ولی دو برداشت مختلف از دین هست. به نظر ما نواندیشان، این ها برداشت ...
عزت امروز، نتیجه مقاومت است
شما نخواهد بود. چرا که همه نیروهای فعال در بخش هسته ای آمادگی کامل دارند با سرعت بیشتری فناوری هسته ای را شتاب بخشند. وی اضافه کرد: بعد از 3 سال مذاکره و وقت گیری این گونه حرف زدن غیرمسئولانه است و چانه زنی بلاوجهی است. رئیس مجلس اظهار داشت: چارچوب مذاکرات را با تدوین قانونی مشخص کرده و با دقت مسیر مذاکرات و سرنوشت آن را زیر نظر خواهد داشت. خوشبختانه رهبری انقلاب با رهبری هوشمندانه و با طراحی سازوکار مناسب هدایت امور را در دست دارد و همه قوا پشتیبان تیم مذاکره کننده برای به نتیجه رساندن مذاکرات هستند و امیدواریم بتوانیم به توافقی برسیم که مطلوب ملت عزیز باشد. ...
معمار ارمنی ورزشگاه تختی خرم آباد درگذشت/ اقلیت نوآور !
کشور اتریش و پروس تا معلمانی را برای آموزش به ایران بیاورد. برخی نخستین معلمان دارالفنون نیز ارمنی بودند: میرزاملکم خان ناظم الدوله و دکتر گارنیک خان دالکجیان. همه این موارد نشان میدهد جمعیت ارمنیان ایران گرچه نسبت به اکثریت جمعیت کشور/ از نظر عقیدتی اقلیت محسوب می شده اند اما در حوزه های علم و دانش خدمات بسیار بزرگی به ایران کرده اند. الکساندر آقایان اولین حقوق خوانده ای بود که ...
دکتر سید محمد رضا حسینی بهشتی:عارف که برنجد تُنُک آب است هنوز... مطلب ویژه
چطور طلبه ها با حرارت مشغول بحث و درس هستند. برایم این فضای پرجنب وجوش جالب بود، به خصوص فضای معنوی و باصفای مدارس حوزوی برایم جاذبه داشت. ضمن اینکه در مسیر راه خانه تا مدرسه دوستی داشتم خوش سیما، اما با جمعی از جوانان که دوستان او بودند، بعضاً حرف ها و شوخی های ناشایستی را مطرح می کردند و من از آن فضا دیگر خوشم نیامد و تصمیم گرفتم دروس اسلامی بخوانم. ایشان در تمام طول تحصیل دانش آموز ...
