خانهسایر منابع:
با دوستان خود به اشتراک بگذارید
می پسندم
0
سایر خبرها
جدایی داعش از ترکیه؟!
...، به محل تجمع جمعی از اعضای گروههای چپ گرا و عمدتا کرد ترکیه حمله کرد و در پی آن نزدیک به چهل نفر کشته شدند، زنگ خطر را برای ترکیه به صدا درآورد چرا که از یک سو این اتفاق در داخل خاک ترکیه صورت گرفته و ناقض توافق محرمانه اردوغان و داعش به حساب می آمد و از سوی دیگر کشته شدن کردهای ترکیه سوءظن احزاب کردی علیه دولت ترکیه را سبب می شد کما اینکه دو روز پس از آن، P.K.K -حزب کارگران کرد- بطور رسمی ...
پیکان آنکارا به سمت کردها
انتخابات دو ماه قبل بشود. در این صورت، او و حزب حاکمش به لحاظ داخلی در وضعیتی مشکل تر از وضعیت فعلی قرار می گیرد در حالی که معلوم نیست ماجراجویی جدید او در سوریه هم بتواند گره گشا باشد جدای از اینکه باید انتظار دوره ای طولانی از کشمکش و درگیری در استان های شرقی و با نیروهای پ. ک. ک و کردها را داشته باشد. ...
با حزب اللهی ترین سیاستمدار انگلیسی آشنا شوید
به گزارش عرش نیوز شهاب اسفندیاری (فارغ التحصیل دانشگاه ناتینگهام انگلیس) در گوگل پلاس نوشت: با معیارهای ما، 'حزب اللهی ترین' سیاستمدار انگلیسی محسوب می شود. حتی بر حفظ ریش خود نیز به عنوان نشانه ای از مخالفت با سیستم حاکم انگلستان تاکید دارد! 32 سال عضو پارلمان و نماینده حزب کارگر بوده ولی از سال 97 که این حزب با رهبری تونی بلر به قدرت رسید، بیش از 500 بار علیه لوایح دولتی و ...
پولی شدن دانشگاه، فرشته یا شیطان؟
بر عهده گرفته اند. برای مثال در انتخابات اخیر بریتانیا، افزایش بودجه خدمات درمانی دولتی بخشی از وعده های انتخاباتی هر دو حزب کارگر و محافظه کار بود. این در حالی است که هر دو حزب کم یا بیش تن به سیاست پولی شدن دانشگاه ها داده اند. کشورهای شمال اروپا نیز اگرچه همچنان به سیاست های دولت رفاه در زمینه خدمات درمانی پایبند هستند، اما اندک اندک با خصوصی سازی آموزش عالی و یا پولی شدن تحصیلات عالیه کنار ...
ترکیه به دنبال تغییر زمین بازی است
را نیز هدف گرفت. این حملات در حالی صورت گرفته است که تاکنون ترکیه به عنوان یکی کشورهای غیرهمسو با ائتلاف ضد داعش به حساب می آمد و از سوی دیگر از سال 2013 نیز با حزب کارگران کردستان پیمان صلح امضا کرده است. سؤال اینجا است که انجام این حمله ها به معنی تغییر سیاست های ترکیه است یا علل دیگری مانند ایجاد یک منطقه امن هوایی دارد؟ کارشناسان مسائل منطقه اعتماد دارند که برای قضاوت در ...
سه هدف دولت ترکیه از حمله همزمان به داعش و پ ک ک
نقطه اوج ماجرا نبود؛ زیرا شب گذشته، دولت ترکیه از یک سو برای دومین بار طی دو روز متوالی مواضع داعش را در شمال سوریه هدف قرار داد و از سوی دیگر، اقدام به حمله به مواضع نیروهای مسلح پ ک ک در شمال عراق نمود. این نخستین بار بود که طی دو سال اخیر، ترکیه حمله ای تمام عیار را علیه پ ک ک ترتیب می داد؛ زیرا در سال 2013، دو طرف پیمان صلحی را با یکدیگر امضا کرده بودند.گفته می شود تصمی به این حمله پس از آن ...
بازی اردوغان با تروریسم / چرا داعش به جای مرز سوریه در آنتالیا عملیات نکرد؟
امنیت و اقتصاد ترکیه را فلج نمایند، اما تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است. اما انفجارهای تروریستی در مرزهای مشترک ترکیه با سوریه رخ می دهند تا مردم کرد یا همان شهروندان درجه دوم ترکیه که مخالف برنامه های اردوغان هستند را هدف حمله قرار داده و راه را برای دخالت ارتش ترکیه در مناطق مرزی ترکیه و بلکه حمله به خاک سوریه فراهم نماید. دولت ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان طی حدود پنج سال ...
نقش سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در جنگ ایران و عراق
ماه سال 1359 منجر شد، چهره واقعی مجاهدین را آشکار کرد. در این روز، طی سخنرانی بنی صدر به مناسبت گرامی داشت درگذشت دکتر محمد مصدق در دانشگاه تهراان، مجاهدین به همراه دیگر طرفداران رئیس جمهور، هواداران حزب جمهوری اسلامی حاضر در مراسم را مورد ضرب و شتم قرار دادند. پس از این واقعه، مجاهدین که آن را اجرای قانون عدالت از سوی مردم ستمدیده می دانستند، جمهوری اسلامی را به خشونت های تروریستی و تحمیل جنگ ...
داوود هرمیداس بامند: توافق هسته ای دلواپسان را متلاشی می کند
کرده بود که با حمله آمریکا به این کشور مجددا نفوذ خود را در این کشور به دست آورد. همچنین حمله آمریکا به عراق و ساقط کردن رژیم صدام حسین سبب شد که نفوذ ایران در این کشور که تا پیش از این کمرنگ شده بود روزبه روز بیشتر شود. این وضعیت تا به امروز نیز وجود داشته است. آمریکا همچنان حوزه نفوذ طالبان، بنیادگراها و گروه های سلفی و تکفیری را در منطقه محدود کرد که در نهایت به سود ایران و شیعیان تمام شد ...
اصرار اصلاح طلبان برای تطهیر فرانسه!
قانون در مطلبی با عنوان به فرانسه فرصت جبران بدهیم ، خواست تا منتقدان فابیوس، سکوت اختیار کنند و اگر قرار است اعتراضی صورت بگیرد فقط از مجامع حقوقی پیگیری شود. این روزنامه نوشت: گرد و خاک سفر لوران فابیوس به ایران قبل از خودش به تهران رسید. این چهره فرانسوی که مردم ایران دل خوشی از وی به دلیل ارسال خون های آلوده به کشور ندارند، در روزهای آینده قرار است بعد از 10 سال در صدر هیاتی به کشورمان ...
وزیر بهداشت به دنبال قاتل پزشک سرطان شناس/ ناگفته های هاشمی رفسنجانی از پرونده مهدی
این اتفاق در داخل خاک ترکیه صورت گرفته و ناقض توافق محرمانه اردوغان و داعش به حساب می آمد و از سوی دیگر کشته شدن کردهای ترکیه سوءظن احزاب کردی علیه دولت ترکیه را سبب می شد کما اینکه دو روز پس از آن، P.K.K -حزب کارگران کرد- بطور رسمی اعلام کرد که دو نظامی ارتش ترکیه را به تلافی واقعه سوروچ کشته است.پس از آن ترکیه از یک طرف مرزهای خود که تاکنون مهمترین مجرای ورود و خروج داعش سوریه و عراق بود، بست و ...
نگاه جریان حکمتیار به داعش
. انشعابات متعدد در حزب اسلامی و پیوستن برخی اعضای تأثیرگذار حزب و حتی نزدیکان حکمتیار به دولت مرکزی، از دلایل عمده به حاشیه رفتن آن در مناسبات سیاسی افغانستان است. همین امر مانع عمده ای در رسیدن به توافق میان دولت افغانستان و جریان حکمتیار در سالیان اخیر بوده است. حکمتیار در تمام این سال ها، حضور نیروهای غربی در افغانستان را دستاویز دشمنی با دولت مرکزی و غیر مشروع خواندن آن قرار داده است. وی ...
حزب دمکرات کردستان عراق با بحران روبه روست
، اعضای کنونی رهبری حزب، باقی بمانند. این عضو ارشد رسانه ای حزب دمکرات کردستان عراق در ارتباط با بحران چهارم حزب می نویسد: حزب دمکرات کردستان عراق به سان برف تابستانی در حال ذوب شدن است؛ از سال 1992 میلادی تاکنون که 4 بار انتخابات برگزار شده، این حزب هر بار آرای بیشتری را از دست داده و کسی نپرسیده است چرا در انتخابات قبلی پارلمان عراق، در اربیل آرای شخصی چون علی باپیر به اندازه یک سوم آرای ...
پیامدهای مثبت و منفی عملیات نظامی ترکیه در سوریه
های اخیر در ترکیه، عراق و سوریه • – از دست دادن کردهای ترکیه جامعه کردهای ترکیه از موفقیت حزب دموکرات خلق در انتخابات 7 ژوئن مجلس هیجان زده است. این حزب که در قالب چندین انجمن لیبرال شرکت کرده بود، توانست در موفقیتی بی سابقه 80 کرسی در پارلمان را از آن خود کند که سومین فراکسیون بزرگ را رقم می زند. حال کردها باور دارند که درخواست های مربوط به حقوق سیاسی و زبانی آنها دیگر ...
اشتباهات راهبردی آنکارا
داخلی در صددند اذهان را از آنچه که در این عرصه ها علیه منافع حزب عدالت و توسعه صورت گرفته متوجه رویداد دیگری نمایند. موضع به شدت انفعالی دولت ترکیه به لحاظ سیاسی باعث شده است برای خروج از بحران مشروعیت فعلی، دست به اقدامات تهاجمی بزند. نشانه های بروز این بحران پس از شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات ظاهر شد و این در حالی است که با نزدیک شدن پایان مهلت قانونی، این حزب مجبور به انتخاب یکی از این دو ...
سونامی سناتورهای جمهوریخواه دولت اوباما را محاصره کرد
. پرونده هسته ای ایران پس از 12 سال مذاکره در روزهایی به توافق جامع هسته ای تاریخی منتهی شد که جمهوریخواهان و دموکرات های امریکا در جدالی تنگاتنگ برای پیروزی در انتخابات آتی ریاست جمهوری به سر می برند. بر همین اساس بسیاری از انتقادهایی که به توافق هسته ای با ایران در داخل امریکا صورت می گیرد در حقیقت تلاشی برای زمین زدن دموکرات ها در انتخابات است. دو سناتور کاندیدای ریاست جمهوری از حزب جمهوریخواه ...
برای سرنگونی سرمایه داری مبارزه می کنیم
از جمله عوامل تأثیرگذار منفی بوده اند. بااین حال، ما این توهم را نداریم که زندگی از طریق انتخابات بورژوازی تغییر خواهد کرد. در نتیجه، حزب کمونیست یونان تمرکز خود را بر فعالیت های کارگران و جنبش های مردمی قرار داده است و نیروهای قدرتمندی را در درون اتحادیه های کارگری، تظاهرات ضد سرمایه داری زنان و جوانان در اختیار دارد. ما در جست و جوی تشکیل یک ائتلاف مردمی هستیم که طیف وسیعی از مردم مان را دربر ...
فداییان چپ در مسلخ بنیادگرایان تونسی
جان خود را از دست بدهد. این، اما پایان کشتار چپ ها در مسلخ بنیادگرایان مذهبی نبود، چراکه نزدیک به شش ماه پس از ترور شکری بلعید، محمد براهمی ، یکی دیگر از رهبران چپ گرای مخالف دولت تونس، در تاریخ 25 جولای 2013 میلادی، روز استقلال تونس، ترور شد و جان باخت؛ گرچه حزب النهضه به عنوان جریان اصلی اسلام محافظه کار در تونس که سکان دار امور سیاسی و اجرائی بود، اعلام کرد این کار سلفی ها بوده است، اما انگشت اتهام سکولارها به سوی آن حزب بود، به طوری که در بهترین حالت النهضه را به بی کفایتی و انفعال و در بدترین حالت به همدستی با سلفی ها برای حذف منتقدان چپ گرا متهم می کردند. ...
به نام داعش ، به کام آنکارا
های ناقض این قانون هم هدف حمله قرار می گیرند. در گزارش حریت آمده آمریکا همچنین در عوض همکاری ترکیه احتمالا از اقدامات نظامی احتمالی ترکیه، علیه کردهای سوریه چشم پوشی می کند. با اقدامات روز گذشته دولت ترکیه علیه کردها و بازداشت هم زمان گروه های کرد و داعش به نظر می رسد، اردوغان در اقدامی شتاب زده، هراسان از قدرت گرفتن کردها، با هر وسیله و روشی می خواهد کردها را از حرکت بازدارد. بامداد روز ...
آیا پشت پرده حوادث مشهد در ریاض است؟!
...> افزایش تنش های منطقه ای در سال 2003 میلادی حمله نیروهای نظامی امریکایی به عراق و سرنگونی "صدام حسین" دیکتاتور پیشین آن کشور سبب شد تا شیعیان عراقی که اکثریت جمعیت آن کشور را تشکیل می دادند قدرت را در دست گیرند و عراق به سوی ایران تمایل پیدا کند. در سال 2006 میلادی جنگ میان نیروهای حزب الله لبنان و اسرائیل درگرفت. در این جنگ حزب الله پیروز شد و عربستان سعودی بیش از پیش از این موضوع هراسید که ایران ...
چرا دیگر هیچ جنبش ضدجنگ شاخصی در آمریکا وجود ندارد؟
مخالفت با جنگ کرده اند. در فوریه سال 2003، چند هفته پیش از یورش ارتش آمریکا به عراق، صدها هزار آمریکایی در خیابان های واشنگتن، نیویورک و سایر شهرها گرد هم آمدند تا با هم صدا شدن با میلیون ها معترض دیگر در سراسر جهان، جنگ را محکوم کنند. اما اقدامات اعتراضی از آن زمان به بعد دیگر کوچک و نادر شده اند. ماه مارس امسال، در دوازدهمین سالگرد حمله آمریکا به عراق، رویدادی تحت عنوان "اقدام ضد جنگ: آغاز ...
ترکیه و ایرانِ پسا توافق
. اقتدار اجتماعی حزب عدالت و توسعه در قبل از انتخابات مجلس، اردوغان را به سمت اتخاذ رویکرد های تند با ادبیات اقتدار گرایانه در منطقه رهنمون می کرد. به خصوص اینکه اردوغان با استفاده از ادبیات دیگری ساز در سطح جامعه سیاسی ترکیه، جریانات رادیکال اسلامی را از نظر گفتمان در مقابل جریانات سکولار در ترکیه تقویت می کرد. اما با انتخابات آزاد و دموکراتیک اخیر اکنون این مساله تا حدی متعادل تر گشته است. ایران در ...
تلاش اصلاح طلبان برای ورود به کمیسیون ویژه بررسی برجام/ زمزمه های بازداشت مشایی
قدرت ها ایستادند و موفق شدند روانه پیشخوان مطبوعات کشور شده است. مخالفان بی منطق دائم در حال نق زدن هستند گروه سیاسی روزنامه مردم سالاری در گفت و گوی با حسین کمالی دبیر کل حزب اسلامی کار به وضعیت اصلاحات، انتخابات مجلس، خانه احزاب و اقتصاد ایران پرداخته است. حسین کمالی در پاسخ به این سؤال که چرا عده ای در هر حالتی با دولت سر جنگ و مخالفت دارند؛ اظهار داشت: دولت ...
بنفش خواری بی بی سی به سلامتی توافق!/ واکنش سردار سلیمانی به توافقنامه هسته ای
محسوب می شود . او که د ر جبهه د یپلماسی بد جوری قافیه را د ر پارلمان باخته و د ر آستانه انتخابات زود هنگام قرار گرفته حالا با این اوصاف د ر جبهه امنیتی نیز، رهبری اش زیر سوال رفته و انتقاد ات فراوانی متوجه او شد ه است. این را هم اضافه کنم که جسد د و پلیس ترک د ر شهر جیلانپینار د ر نزد یکی مرز با سوریه پید ا شد ه است. شاخه نظامی پ ک ک (حزب کارگران کرد ستان) د ر بیانیه ای د ر وب سایت خود گفته است که ...
نشریه خبر روز جامعه مدرسین مورخ 1394/05/01
تروریستی در سوریه را متوقف خواهد کرد. ** جمهوری اسلامی 94/5/1 * محمد النجیمی، عضو مجمع بین المللی فقه اسلامی وابسته به سازمان همکاری اسلامی، اشتباه درخصوص اعلام عید سعید فطر در عربستان را تایید کرد و گفت: دولت عربستان پرداخت کفاره مردم این کشور به سبب یک روز روزه خواری را متقبل شده است. دو روز قبل، یک شاهزاده سعودی، گفته بود شیعیان عربستان که روز شنبه را عید فطر اعلام کردند ...
اعزام جدید نیروهای نظامی انگلیس به عراق
...، از نمایندگان مجلس عوام خواسته بودند تا با گسترش مأموریت نیروهای انگلیسی عضو ائتلاف ضد داعش به داخل مرزهای سوریه موافقت کنند. در نشست روز دوشنبه مجلس عوام برخی از نمایندگان این انتقاد را از دولت انگلیس داشتند که چرا از مشارکت پرسنل نیروی هوایی این کشور در عملیات رزمی بر فراز خاک سوریه مطلع نبوده اند. ‹تام فارون› رهبر جدید حزب لیبرال دمکرات انگلیس در گفت وگو با شبکه چهار انگلیس گفته ...
ازدواج شهربانو با امام حسین (ع) و فیلم رستاخیز
، گذشته، و راه جدیدی را در پیش می گیریم. می توانیم برای تجربه، به فتاوایی که در باره حرمت شرکت زنان در انتخابات از مشروطه تا سال 42 داده شده، نگاه کنیم و بعدا در سال 57 و مجموعه انتخابات سال 58 و بعد از آن ملاحظه کنیم که اساسا از آن مسائل دیگر خبری نبود و در کمال سکوت همه چیز به آرامی و خوبی برگزار شد. در باره رعایت یا عدم رعایت برخی از عرفیات نسبت به اقشار خاصی یا عامه مردم هم همین طور ...
ناگفته های هسته ای
آرمان آزادی مردم عراق برای ما مهم بود ولی اولویت حفظ نظام اسلامی بود و سبب شد تا قطع نامه را بپذیریم و آرمان درجه دوم را فدای آرمان درجه اول کنیم... می توانیم به جنگ رژیم صهیونیستی برویم اما در حال حاضر هیچ کس تجویز نمی کند این کار انجام شود در حالی که سقوط رژیم صهیونیستی آرمان ماست همواره در آرمان خواهی، آرمان برتر، حفظ نظام است. (ص 75) حسن روحانی نظام تصمیم گیری امام خمینی را در پایان جنگ ...
رهبر معظم انقلاب در چه روزی متولد شد
زندگینامه سید علی حسینی خامنه ای فرزند مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج سید جواد حسینی خامنه ای، در فروردین ماه سال 1318 شمسی برابر با 1358 قمری در مشهد مقدس چشم به دنیا گشود. او دومین پسر خانواده بود و زندگی مرحوم سید جواد خامنه ای هم مانند بیشتر روحانیون و مدرسان علوم دینی، بسیار ساده: پدرم روحانی معروفی بود، اما خیلی پارسا و گوشه گیر [...] زندگی ما به سختی می گذشت. من یادم هست شب هایی اتفاق می افتاد که در منزل ما شام نبود. مادرم با زحمت برای ما شام تهیه می کرد. [...] آن شام هم نان و کشمش بود. ...
میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-از 1 تا 5: خسرو منصوریان: شریعتی بازجوی خود را فریب داد
تاریخ ایرانی: گفت می خواهم فریاد کنم؛ اگر نتوانستم، سکوت می کنم؛ خاموش مردن بهتر از نالیدن است و خاموش ماند و مُرد با حرف هایی برای گفتن که نگفته ماند که گفته بود: همیشه حرف هایی است برای گفتن و حرف هایی است برای نگفتن و ارزش هر انسان به حرف هایی است که برای نگفتن دارد، حرف هایی اهورایی و برآمده از دل. از خدا خواسته بود، چگونه زیستن را به او بیاموزد، چگونه مردن را خود خواهد دانست و پسرش احسان نقل کرده، پدر وقتی مقالاتی با امضای خود در روزنامه کیهان را دید، برآشفت و گفت: اگر بی شرمی کیهان ها نبود، من خود را آتش می زدم. حرف های نگفته دکتر علی شریعتی از آزادی اش از زندان انفرادی 18 ماهه در 29 اسفند 1353 با حرف های گفته بسیاری چه در زمان خود و چه طی این 40 سال تفسیر شد؛ مقالاتی که به نام او در سال 1354 تحت عنوان مارکسیسم، ضد اسلام در مجموعه اسلام، انسان و مکتب های مغرب زمین در روزنامه کیهان منتشر شد، در همان زمان به شائبه همکاری وی با ساواک به عنوان جواز آزادی اش دامن زد که تا امروز که 37 سال از آن می گذرد، همچنان یکی از نقاط کانونی نقد و نظر موافقان و منتقدان این روشنفکر مذهبی است و در سالی که گذشت هم نظرات مختلفی پیرامون آن مطرح شد. احسان شریعتی گفته مقالاتی که در کیهان منتشر شد، جزواتی بود با جلد آبی که قبل از زندان وجود داشت و در چاپخانه حسینیه ارشاد به دست ساواک افتاد و بعد از اینکه نتوانستند از شریعتی مصاحبه تلویزیونی بگیرند، این مقالات را منتشر کردند. به گفته فرزند شریعتی، چاپ این مقالات در کیهان با اعتراض دکتر مواجه شد و آقای احمد صدر حاج سیدجوادی، وکیل شریعتی هم علیه کیهان شکایت کرد. سعید حجاریان اما قائل به فریب خوردن شریعتی است: ساواک به شریعتی گفته بود که جزوه ای برای ساواک و سایر مقامات درباره اعتقاد خودش نسبت به مارکسیسم و تحلیل شرایط تهیه کند و دکتر نیز همین کار را کرده است. در واقع سازمان اطلاعات، دکتر را فریب داده بود و با چاپ مقالاتی از دکتر در کیهان، که قرار بود برای مقامات باشد، تلاش کرد تا این طور وانمود کند که شریعتی با ساواک همکاری کرده است، در حالی که چنین چیزی نبود. در چاپ ششم کتاب جریان ها و سازمان های مذهبی - سیاسی ایران نوشته رسول جعفریان که خردادماه امسال از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر و روانه بازار نشر شد، دو نظر مطرح شده است؛ نخست نظر سیدحمید روحانی که دکتر شریعتی را عامل رژیم معرفی می کند، دوم کسانی که شریعتی را عامل رژیم نمی دانند اما معتقدند که شریعتی و رژیم شاه در چند حوزه از جمله در برخورد با مسائل اجتماعی، روحانیت، مارکسیسم و... دارای وحدت نظر و همسویی فکری بوده اند. چنانکه در این کتاب آمده، آیت الله سیدعلی خامنه ای، مقام معظم رهبری با هر دو نظر فوق مخالفت می کنند و بر نظری تاکید دارند که مطابق آن، نامه نگاری به ساواک و انتخاب محتوای خاص در این نامه ها، یک تاکتیک به قصد فریب دستگاه حکومت شاه تلقی می شود. سیدحمید روحانی ، رییس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی ایران در گفت وگویی در اردیبهشت ماه سال 1390 به سوالی درباره اختلاف دیدگاه خود با آیت الله خامنه ای درباره نوع روابط شریعتی با ساواک چنین پاسخ داد: رهبر معظم انقلاب به خاطر ارتباطی که از نزدیک با شریعتی داشته اند و با توجه به شناختی که دارند فرموده اند که گروه خونی شریعتی به ساواکی بودن نمی خورد. من هم ادعا ندارم که ایشان ساواکی بوده است. اتفاقا تحلیل من این است که شریعتی قصد داشت از ساواک استفاده کند و کار خودش را پیش ببرد، ساواک هم از 2 جهت دید که شریعتی برایش مفید است، یکی از آن جهت که ضد آخوند است و یکی هم اینکه ضد مارکسیست است، اما اینکه کدام یک در این بازی برنده بودند و کدام ضرر کردند بحث دیگری است، اما این چیزی که شایع شده است من گفته ام او ساواکی بوده است اصلا این طور نیست و اگر کتاب نهضت امام را هم مطالعه کنید، هرگز تعبیر ساواکی بودن را در آن نمی بینید و مطالبی مبنی بر اینکه او مامور ساواک بوده یا پادو ساواک، غلط است. مساله این است که شریعتی اعتقاداتی داشت و در چارچوب اعتقاداتش، آن حساسیتی را که یک انقلابی نسبت به رژیم شاه داشت، نداشت. حرف من این است که ایشان مساله انقلاب سفید را باور داشت و مطالب او در این زمینه برای فریب ساواک نبوده است. تاریخ ایرانی در سالروز آزادی دکتر شریعتی از زندان، میزگردی با حضور محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ ، برگزار کرد که نگاهی دارد به شایعه همکاری شریعتی با ساواک، چرایی و چگونگی آزادی وی از زندان و بالاخص نقش عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور فعلی الجزایر در آزادی ایشان و نیز نظرات شریعتی در خصوص مارکسیسم. جعفری و منصوریان که از دوستان نزدیک و صمیمی شریعتی بودند، خاطراتی از وی در ایام بازداشت و آزادی وی از زندان نقل کرده و برای نخستین بار به طور مشروح به شائبه ها درباره همکاری شریعتی با ساواک پاسخ دادند. عبدالمجید معادیخواه، دبیرکل بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی نیز در این میزگرد به تشریح فضای خاصی پرداخت که زندانیان سیاسی دهه 50 با آن مواجه بودند. در میزگرد تاریخ ایرانی ، غلامعلی خوشرو، معاون سابق وزارت امور خارجه در دوره اصلاحات و معاون علمی دانشنامه اسلام معاصر نیز حضور داشت و به ذکر خاطراتی از دوران دانشجویی و نقش خود در چاپ و تکثیر سخنرانی های شریعتی پرداخت. متن کامل میزگرد تاریخ ایرانی در چند بخش ارایه و منتشر می شود: *** نظرات و روایاتی که اخیرا درباره دوران زندان و آزادی دکتر شریعتی نقل و نقد شده، بیشتر حول سه محور همکاری با ساواک ، فریب شریعتی توسط ساواک یا فریب ساواک توسط شریعتی و اشتراک نظری ساواک و شریعتی در باب مارکسیسم و روحانیون اسلام بوده است. هر سه شما بزرگواران که از زندانیان سیاسی پیش از انقلاب هستید که زندان انفرادی، شکنجه و بازجویی توسط ساواک را تجربه کردید و از نزدیکان و دوستان دکتر شریعتی نیز بودید، با این مفاهیم بالاخص شائبه همکاری شریعتی با ساواک چگونه مواجه می شوید؟ اصولا چه معادلاتی بین یک زندانی سیاسی با بازجوی ساواک برقرار بود و چه روابطی در اتاق های بازجویی شکل می گرفت؟ اینکه حمید روحانی، رییس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی سال ها بعد از انتشار اسناد ساواک درباره شریعتی در فصلنامه 15 خرداد می گوید شریعتی ساواکی نبود اما ارتباطاتی با ساواک داشت و مدعی همکاری شریعتی با ساواک است، متناظر به چه نوع روابط و همکاری های خاصی است؟ عبدالمجید معادیخواه: در اینجا از شخصی نام برده می شود که به عنوان تاریخ نگار انقلاب مطرح شده و با تاریخ نگاری و بحث های اصولی این حوزه بیگانه است و از تهمت و دروغ باکی ندارد. تنها دکتر شریعتی هدف این قلم قرار نگرفته است، در کتاب وی شخصیتی مانند آیت الله خوئی هم به عنوان دروغگو معرفی شده است. من نمی خواهم وارد آن حوزه بشوم فقط به عنوان مثال عرض می کنم که اگر تنها همین یک مورد، موضوع بحث قرار گیرد، اولا باید آن شخص حضور داشته باشد که غیابی بحث نکنیم. از اشخاص بگذریم، اشخاصی که مشخص است با غرض وارد این بحث شده اند. چند موضوع روش شناسی در ارتباط با این بحث مطرح است که باید از این پیچ و خم بگذریم تا وارد آن بحث شویم. یکی بحث بی طرفی در تاریخ نگاری است که خود مبحث مفصلی است و می شود چندین جلسه در مورد این موضوع صحبت کرد. به حرف کسی می شود استناد کرد که حداقل پای بندی به بی طرفی را داشته باشد، اگر مشخص شود که حداقل پای بندی به بی طرفی را ندارد، حرف این شخص ارزشی ندارد که مورد استناد قرار گیرد. البته کسانی که در حوزه روش شناسی کار کرده اند تا جایی که بنده اطلاع دارم، همه بی طرفی را امکان پذیر نمی دانند. هر شخصی که فکر و اندیشه ای دارد ناگزیر از تفکر یا شخص و اشخاصی طرفداری می کند یا در مقابل شخص، گروه یا اتفاقی قرار می گیرد. اما به هر حال یک بی طرفی نسبی در تاریخ نگاری مطرح است و اگر آن نباشد، دیگر نمی شود به حرف کسی که به صورت روشن از موضع ستیز وارد می شود استناد کرد. بحث دومی که در روش شناسی مطرح است، بازسازی فضای گذشته است که این موضوع هم به صورت کامل شدنی نیست و بحث نسبیت مطرح می شود. اینکه ما بخواهیم همه اتفاقاتی که در تاریخ خاصی افتاده و ما در آن فضا حضور داشته ایم را برای نسلی بازگو کنیم که در آن فضا نبوده، شدنی نیست. این دو بحث اساسی در این حوزه مطرح است و هر دو مشکل ساز است، اما در این موضوع خاص که مساله دکتر شریعتی است، مشکل اساسی این است که ما دانشی به عنوان دانش شناخت شخصیت های تاریخی نداریم، علم رجال حدیث داریم اما علم رجال تاریخ نداریم، یعنی با چه قانون مندی هایی می شود یک شخصیت تاریخی را نقد کرد. اینکه گفته شود دکتر شریعتی با ساواک همکاری داشته، طبعا تا وقتی که ما ساواک و ویژگی های آن را نشناسیم و ندانیم حرف هایی که مطرح می شود فقط مربوط به دکتر شریعتی نیست، بنابراین هر کس به هر بهانه ای متهم می شود به اینکه یا در قبال ساواک نادرست عمل کرده یا همکاری کرده و یا خیانت کرده است. هر کس با دیگری خرده حسابی داشت، مخصوصا در سال های بعد از انقلاب، چنین نسبت هایی روا می داشت. در حالی که اگر کسی ساواک را بشناسد و زندانی بودن و گرفتار شدن در اختیار ساواک را تجربه کرده باشد، مطمئن می شود که اگر کسی به زندان رفت و بالاخره مراحل بازجویی را گذراند، امکان اینکه چند کلمه ای از حرف هایش به صورت گزینشی استخراج شود و به آن استناد کنند، منتفی نیست. بالاخره آنجا فرد در یک پیچ و خم هایی قرار می گرفت که باید اهم و مهم می کرد. فرض کنید بنده در زیر شکنجه قرار می گرفتم، برای اینکه جزواتی در اختیار داشتم که قاعدتا باید از یک خانه تیمی گرفته شده باشد، آنجا باید این مساله را به نحوی حل می کردم که این جزوات چگونه در اختیار من قرار گرفته است؛ اینکه کسی بگوید من آنجا می ایستادم و می گفتم من نمی گویم و غلط کردید از من می پرسید، این حرف ها را کسی می زند که آن فضا ها را درک نکرده باشد. باید شخص در آنجا راهی پیدا می کرد که کم هزینه تر باشد و سعی می کرد مشکل را به حداقل برساند و بزرگترین مساله این بود که باعث گرفتاری دیگری نشود و پای دیگری به آنجا باز نشود. اگر معمایی پیدا می شد در این صورت فردی که در چنین شرایطی قرار می گرفت بالاخره با آن فرصتی که داشت و تنگناهایی که گرفتارش بود همه توانش را به کار می بست تا بتواند کم هزینه ترین راه را انتخاب کند. این راه کم هزینه ممکن بود دارای اشکال هم باشد اما فرض کنید اگر فردی به هر دلیلی پایش به زندان باز شود، نماند و آزاد شود و برود، بهتر از آن است که در زندان بماند و باعث شود پای سه نفر دیگر هم به زندان باز شود. حال اگر شخصی تاکتیکی به کار گرفت و اسم یک نفر را برد، افرادی که بگویند آن شخص در زندان خیانت کرده و یا با ساواک همکاری کرده، نشان می دهد آن فضا و مجموعه شرایطی که شخص در آن گرفتار بوده را درک نکرده اند. مسائلی وجود دارد که به تاکتیک های شخص مربوط است، آنجا بالاخره شخص باید در شرایطی که از در و دیوارش محظور یت ها می بارید، فکر می کرد که چه چیزی به نفع همرزمان و مسلک اوست، چه چیزی به نفع هدف هایش هست و آن را انتخاب می کرد. زمانی هم ممکن بود به ذهن فرد بیاید که اگر به نحوی در باغ سبز به بازجو نشان دهم خوب است. فرض کنید بازجو به من می گفت شما در مسجدی که آیت الله طالقانی می رفت، فلان حرف را زدی و این به معنی در افتادن با رژیم شاه است، آنجا دیگر من نمی گفتم بله من با رژیم شاه در افتادم، می گفتم برای ما عقاید مردم مهم است و از طرف مارکسیست ها احساس خطر کردیم و این حرف ها را زدم. برای اینکه بتوانم در مقابل مارکسیست ها سربلند کنم باید یک روشی داشته باشم که به مزدور بودن متهم نشوم، و باید به نحوی از موضع ستیز با مارکسیست ها سعی می کردم خودم را نجات دهم، اگر جایی حرف تندی می زدم باید خودم را توجیه می کردم. حالا اگر کسی بایید بگوید بله او گفته با مارکسیست ها مخالف است و مارکسیست ها بخشی از مبارزان رژیم شاه بودند، بنابراین ایشان با ساواک همکاری کرده، نشانه می دهد او آن شرایط را درک نکرده است. محمد مهدی جعفری: مطالبی که آقای معادیخواه به آن اشاره کردند صد در صد مورد تایید بنده است لذا من آن مطالب را تکرار نمی کنم. حسینیه ارشاد به عنوان یک موسسه علمی - فرهنگی، در سال های46 - 1345 تاسیس شد به منظور اینکه مسائل جدید اسلامی را در یک مکان خوب به اطلاع جوانان برساند، در جایی که جوانان رغبت کنند در آنجا حضور پیدا کنند. در ابتدا شهید مطهری در حسینیه ارشاد حضور داشت، ولی از آنجا که ایشان به این موضوع سخت علاقه مند بود و می خواست که مسائل اسلامی به گوش جوانان برسد، چنانکه خودشان هم استاد دانشگاه بودند و با جوانان در ارتباط بودند، پس از مدتی از استاد محمدتقی شریعتی و چندی بعد از دکتر شریعتی برای سخنرانی در حسینیه ارشاد دعوت کرد. دلیل دعوت از دکتر شریعتی هم بنا بر منطق شهید مطهری این بود که چون وی در خارج تحصیل کرده و با مسائل روز آشنا بود، با زبان جوانان هم آشنایی بیشتری دارد. سوابق دکتر شریعتی کاملا روشن است و نمی خواهم وارد شرح حالشان شوم. برای درک مسائل و دردهایی که داشت و شرایط او، باید دهه 1960 را در نظر بگیریم که در واقع جنبش های رهایی بخش در سراسر جهان مشغول فعالیت بودند. جنبش های استقلال طلبانه و آزادی خواهانه بسیاری در سراسر جهان فعال بودند که غالبا این جنبش ها به صورت قهرآمیز بود، یعنی به صورت جنگ مسلحانه و چریکی. در ایران هم مشی مسلحانه از سال 1344 توسط سازمان مجاهدین خلق آغاز شد که به ادعای خودشان موسسین آن تصمیم گرفتند سازمانی با این مشی مبارزاتی به وجود آورند. گروه های دیگری هم در گوشه و کنار و خارج از کشور برای آزادی ایران و مقابله با استبداد مبارزه می کردند. دکتر شریعتی از سال 46 که به حسینیه ارشاد آمد و سخنرانی هایش را شروع کرد، از همان ابتدا جوانان سخت جذب ایشان شدند. او مسائل روز را بیان و اسلام را به شکلی نو مطرح می کرد. این جریان ادامه داشت تا در سال 49 که واقعه سیاهکل پیش آمد و چریک های فدایی خلق در شمال درگیر شدند و مساله جنگ چریکی مطرح شد. در پی آن نظر ها به مراکز سخنرانی علمی و دانشگاه ها جذب شد که آیا آن ها می توانند مرکزی برای عضوگیری گروه های این چنینی باشند؟ دکتر شریعتی با طرز فکری که داشت، با سابقهٔ عضویت در جبهه آزادی بخش الجزایر در سال هایی که در فرانسه بود، اعتقاد داشت که از راه مبارزه مسلحانه در کشوری که هنوز فهم عمومی درباره آزادی شکل نگرفته، نمی توان به جایی رسید. اما از طرفی شاهد فعالیت این گروه ها بود، نه می خواست خود را درگیر مبارزه مسلحانه کند، چرا که آن را قبول نداشت و نه می توانست آنان را رد کند و در مقابل آنان بایستد. سخنان شریعتی تحت تاثیر این حوادث قرار گرفت. خودش تعریف می کرد: در سال 49 که در مشهد بودم، سخت ناامید بودم و کتاب "حسین وارث آدم" را نوشتم و در آن کتاب امام حسین را به صورت ایستا و یک مجسمه تصویر کردم. درباره انسان ناامیدی نوشتم که از خانه بیرون می آید، دنبال این است که می شود کاری کرد یا نه و دست به دامان آن مجسمه می شود. پس از دستگیری های شهریور 50 و ماه محرم که سران مجاهدین خلق را اعدام کردند، شریعتی سخنرانی پس از شهادت را ایراد کرد که 180 درجه با گفته هایش متفاوت بود و گفت: آنان که رفتند، کاری حسینی کردند. آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی اند. همین سخنرانی در مسجد جامع نارمک باعث شد پلیس به داخل مسجد حمله کند. از آن به بعد جو به طور کلی علیه این نوع سخنرانی ها شد، به خصوص علیه فردی که مورد توجه بیشتر جوان ها بود، لذا حسینیه ارشاد که در معرض این مسائل بود از نظر ساواک مکان خطرناکی بشمار می رفت. دکتر شریعتی هم بیشتر از دیگر سخنرانان حسینیه ارشاد مورد توجه ساواک بود، چون می خواست در لابه لای سخنرانی هایش، اوضاع فرهنگی ایران را نشان دهد. در تابستان 1352 در شرکت انتشار نشسته بودم که دکتر شریعتی به من تلفن کرد و گفت بیا به حسینیه ارشاد. دکتر شریعتی در آن زمان نوشته حج را بازنویسی می کرد. وقتی به حسینیه ارشاد رفتم، در بالای آن ساختمان نیمه تمامی بود که در آنجا اتاقی را در اختیار شریعتی قرار داده بودند. شریعتی گفت من صحبت هایم را کرده ام اما دوست دارم که سخنرانی ها از روی نوار پیاده و به طور ادیبانه ای ویراستاری شود. او از من خواست این کار را انجام دهم. بعد سوال کرد که مجاهدین خلق در مورد من چه نظری دارند، من گفتم تا آنجا که شنیده ام مجاهدین خلق حضور در حسینیه ارشاد را تحریم کرده بودند و می گفتند اینجا محلی اشرافی در شمال شهر است که برای بورژوا ها ساخته شده و در حالی که مبارزه مسلحانه آغاز شده، صحبت های دکتر شریعتی حالت لالایی دارد و باعث انحراف جریان مبارزه مسلحانه مردم می شود. اما بعد که دکتر به زندان رفت یک نفر پیغام داد که ما اشتباه کرده بودیم و بیشتر افرادی که جذب مبارزه مسلحانه شده بودند از تربیت شدگان حسینیه ارشاد بودند. آن ها حرفشان را تغییر دادند و گفتند که ما به این سخنرانی ها نیاز داریم. من این را به دکتر شریعتی گفتم، آهی کشید و گفت جعفری خدا می داند که من همیشه خودم را موظف به تبلیغ مسلحانه می دانستم. من پرسیدم تبلیغ مسلحانه یعنی چی؟! گفت: من دیدم در حالی که عده ای مبارزه مسلحانه را آغاز کرده اند و هیچ وسیلهٔ دیگری برای تبلیغ در بین مردم ندارند و رژیم هم با همه وسائل علیه آن هاست، من خود را موظف دیدم به هر شکلی که شده، به طور مستقیم یا غیرمستقیم مردم را آگاه کنم و نظرشان را به این مبارزه جلب کنم. من به ایشان گفتم که فرصت ندارم تمام سخنرانی های پیاده شده را ببرم، سخنرانی هایی که درباره امام علی است را می برم و از هم جدا شدیم. دکتر شریعتی در آخر آن دیدار این نکته را هم گفت که امسال نمی گذراند حسینیه ارشاد به کار خود ادامه دهد. این را در تابستان 52 گفت، در واقع کلاس های حسینیه ارشاد مانند دانشگاه بود و در مهر ماه دوباره افتتاح می شد. ما از هم جدا شدیم که بعد از مدتی دکتر بازداشت شد. خسرو منصوریان: 33 سال پس از پیروزی انقلاب اتهاماتی بازخوانی می شود که بیشتر در جوامع مشابه ما مطرح است و در جوامع دیگر به ویژه پیشرفته، یا نمونه هایی مشابه را ندیده ایم یا کمتر با آن برخورد کرده ایم که یک فرد فرهیخته و ارزشمند اجتماعی که به مملکت و جامعه و دینش خدمت کرده، هنگامی او را زیر تیغ نقد توام با تحریف و دروغ قرار بدهند، که خود آن شخص از دنیا رفته است و متاسفانه این اتفاق در کشور ما افتاده و به این جهت من از این جلسه استقبال کردم تا در حد توان و امکان، نظرات خود را بیان کرده و این مردم شریف ایران باشند که قضاوت کنند حقیقت چیست؟ البته برخی نکات اساسی را دوستان فرمودند، من می خواهم از زاویه دیگری به مساله نگاه کنم. به نظر اینجانب اگر قرار باشد که مورخین و کسانی که می خواهند این وقایع را به رشته تحریر درآوردند، برای کسانی سخن بگویند که اصلا زندان و سلول انفرادی طولانی مدت را تجربه نکرده، یا برای حفظ ارزش های دینی و ملی خود تا پای جان پیش نرفته و آستانه مرگ را درک نکرده باشند، تحریف و تغییر حقایق کار آسانی است. اتفاقا هنگامی که من برای اولین بار در فصلنامه 15 خرداد مطلبی از این دست را دیدم و متاسفم از اینکه پس از انقلاب شاهد چنین صحنه هایی هستیم، متوجه شدم قطعاتی را به صورت ناشیانه از بازجویی های دکتر شریعتی بریده و در کنار هم قرار داده بودند تا واقعیت را تحریف کنند. به نظر من این مطالب را برای کسانی می توان بیان کرد که زندان را درک نکرده باشند. خود من چون زندان کشیدم و بازجویی و شکنجه شدم، می دانم درباره چه شرایطی گفت وگو می کنیم. من دکتر شریعتی را از زمان نوجوانی در کانون نشر حقایق اسلامی می شناختم، به خصوص پس از آزادی از آخرین زندانش می توان گفت با شریعتی زندگی کردم، کسی که شریعتی را می شناسد، می داند او بود که در اکثر شرایط بازجو را هدایت می کرد، نمی خواهم بزرگنمایی کنم اما با شناختی که از او داشتم و مطالبی که خود او تعریف کرد و مطالبی که از دیگران بالاخص از پدر، خواهر و دوستان صمیمی اش در حسینیه ارشاد و نهضت آزادی، جبهه ملی و... می شنیدم، باید بگویم اگر کسی در این میان فریب خورده حسین زاده (بازجوی دکتر شریعتی) بوده است. این شریعتی بوده که بازجویش را هدایت کرده و نه بالعکس. می توان از زاویه دیگری هم به قضیه نگاه کرد. یک زمان ما با یک جاسوس، وطن فروش، دین فروش یا فردی آدم فروش روبرو هستیم و درباره او بحث می کنیم، یک وقت هست که ما از شریعتی یا امثال شریعتی صحبت می کنیم که تمام زندگی اش در دین و وطن و مردم اش خلاصه می شد. با مطالعه مجموعه آثار شریعتی این مساله کاملا مشهود است که وقتی از مردم و دین و وطن اش حرف می زند، با پاره پاره های جگرش سخن می گوید، چنین کسی نمی تواند در بیرون برای مردم نقش بازی کند، چنین کسی حتی در زندان هم دلش برای بازجو می سوزد، می خواهد با ذکاوت اش بازجو را متوجه تعهدات ملی و مذهبی اش بکند، کاری که همه ما در بند کردیم. قضیه ما با کسانی که می خواهند مملکت را به روسیه یا آمریکا بفروشند، یا با کسانی که دلشان برای وطن و دین نمی تپد، فرق می کند، ما دار و ندارمان را دادیم. این شناختی است که از شریعتی دارم، تحلیل کسی است که در زندان بوده و بازجویی های متعددی پس داده و در حد توان و امکان همین روش را به کار برده است، لذا با چنین شگردهایی آشنا است. کسانی که هم بند شریعتی و همراه او مبارزه کرده اند و یا از نزدیک با شریعتی آشنا هستند و یا از چگونگی سپری شدن ایام زندان و بازجویی او اطلاع عینی دارند، می دانند که او با موفقیت دوران بازجویی را طی کرده است. شریعتی در دوره رژیم شاه درگذشت، طبیعی است که نمی توانست در آن زمان این مساله را بطور علنی اعلام کند. با این حال وقتی من و شریعتی تنها بودیم، می گفت که آن وقایع و حوادث چگونه رقم خورد. من در اینجا به عنوان یک ایرانی مسلمان شهادت می دهم که شریعتی راست می گوید و به لطف خداوند در اعمال نظرات و هدایت مسیر بازجویی موفق بوده است. معادیخواه: شریعتی در شرایطی نبود که مقالات کیهان را انکار کند میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-2 محور دیگر میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ که با حضور محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان برگزار شد، پیرامون مقالات منتسب به دکتر شریعتی است که چند ماه پس از آزادی وی از زندان در روزنامه کیهان منتشر شد؛ مقالاتی که شریعتی درباره آن ها گفته بود: آنچه نگرانم کرده است، ناتمام مردن نیست. مردن اگر خوب انجام شود، دیگران کار را تمام خواهند کرد و شاید بهتر، اما ترسم از نفله شدن است. با دست دشمن سر به نیست کردن و به گردن دوست انداختن. دیروز قیل و قال کافی ها برای این بود، نشد. اکنون، بی شرمی کیهان ها شاید برای همین است. و اینک بخش دوم میزگرد که از نظر می گذرانید: *** مقالاتی که از دکتر شریعتی در کیهان منتشر شد، واقعا بر اساس اعتقاد او بوده یا نه به قول آقای سعید حجاریان ساواک به شریعتی گفته بود که جزوه ای برای ساواک و سایر مقامات درباره اعتقاد خودش نسبت به مارکسیسم و تحلیل شرایط تهیه کند و دکتر نیز همین کار را کرده است. در واقع سازمان اطلاعات دکتر را فریب داده بود و با چاپ مقالاتی از دکتر در کیهان، که قرار بود برای مقامات باشد، تلاش کرد تا این طور وانمود کند که شریعتی با ساواک همکاری کرده است، در حالی که چنین چیزی نبود. منصوریان: خوشحالم که شما این بحث را مطرح کردید، این اولین باری است که من این چنین مدون این خاطره را بیان می کنم.من مدیر اولین مهد کودکی بودم (آشیانه کودک) که مونا، دختر کوچک دکتر شریعتی در آن موسسه نگهداری می شد. هنگامی که این سلسله مقالات در کیهان منتشر شد شریعتی بسیار ناراحت بود. من دو بار شریعتی را این چنین ناراحت و متاثر دیدم، یک بار وقتی بود که محبوبه متحدین کشته شد، شبی که تا صبح نوار حرف هایش را پر کرد و به پدر و مادر محبوبه دادیم. یک بار هم موقع انتشار این مقالات در کیهان بود. در حقیقت تمام هم و غم ما این بود که بفهمیم و پیدا کنیم درج آن مطالب از کجا و چگونه صورت گرفته است، لذا بیشتر اوقات در کنارش بودم، چون احساس می کردم بسیار معذب است. شریعتی گفت چه کنیم که بفهمیم این مقالات از کجا برای چاپ می رود. خوشبختانه فرزند رحمان هاتفی (سردبیر وقت روزنامه کیهان) هم در مهد کودک ما بود. من نمی دانستم رحمان مارکسیست است. یک روز پرسیدم آقای هاتفی مقالات شریعتی از کجا می آید، گفت: نمی توانم بگویم. با خواهش و تمنا راضی شد، تا بالاخره روزی که من توانستم توسط رحمان هاتفی یک کپی از برگه هایی که از ساواک برای کیهان فرستاده می شد به دست بیاورم و به شریعتی بدهم، آرام گرفتم و حال او هم دگرگون شد، انگار آب روی آتش ریخته باشند، آرام گرفت و فهمید که این مساله نانی است که ساواک پخته و به عبارتی ساخته و پرداخته دست دشمن بوده و تحریف شده است. یعنی آن مقالات نوشته خود دکتر شریعتی نبود که دستکاری شده باشد؟ منصوریان: همه صحبت های شریعتی نبود. مساله اینجاست که بخش هایی را گزینشی انتخاب کرده بودند و به کیهان می دادند. این مقالات برگرفته از سخنرانی دکتر شریعتی در دانشگاه اصفهان بود که پیاده شده و بطور گزینشی چاپ شده بود. همچنان که در فصلنامه 15 خرداد هم مطالب به صورت گزینشی و با تحریف، تنظیم و منتشر شده بود. معادیخواه: من با این فرض که دکتر شریعتی آن مقالات را نوشته بود به این سوال پاسخ می دهم، چون نمی دانم. بالاخره مقالاتی در کیهان چاپ شد با نام دکتر شریعتی و ایشان هم به هر دلیل شرایط آن را نداشت که آن مقالات را انکار کند و با ساواک درگیر شود. متاسفانه در آن زمان ما شاهد یک شکاف در اردوگاه دین باورانی بودیم که همدل و هم هدف بودند اما در جزییاتی متفاوت بودند. البته ساواک هم بی نقش نبود گرچه این بحثی است مستقل که اگر ما بخواهیم تاریخ معاصر را بررسی کنیم یکی از نکته های کلیدی همین است که چگونه در مجموعه ای که با هم همراه بودند شکاف افتاد که نمونه های زیادی دارد. نمونه اش شهید سعیدی بود که حاج حسین لنکرانی به شدت بر ضد او هیاهو راه انداخته بود؛ دلیلش هم این بود که می پرسید چرا سعیدی، آقای برقعی را برای سخنرانی به مسجد موسی بن جعفر دعوت کرده است؟ سر همین موضوع هیاهوی عجیبی ایجاد شد که شرح اش در حوصله این مجلس نیست. یکی از مشکلاتی که از سال های 49 و 50 به بعد تجربه کردیم شکاف هایی بود که در بین اردوگاه خودمان می افتاد. در آن شرایط چهره های به حق مورد احترام جامعه وارد تخاصم شدند، در تخاصم هم هیچ کس انتظار تقوا ندارد. در قضیه ارتداد اعضای مجاهدین خلق هم کمابیش اختلافی را در بین دوستان زندانی شاهد بودیم. در بند 1 زندان اوین چند صباحی 7 نفر از چهره های مبارز گردهم آمدند که شامل آقایان طالقانی، منتظری، ربانی شیرازی، لاهوتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی و انواری می شد. بحث آن ها در بند ابراز ناراحتی از این بود که سازمانی که خودشان بزرگ کرده بودند، بر سر آن تبلیغات فراوان صورت گرفته بود، حالا علیه اسلام اعلام مواضع کرده بود. این برای آقای طالقانی قابل قبول نبود، تعداد زیادی از مردم به اعتبار آقای طالقانی با سازمان مجاهدین همکاری کرده، جذب آن شده و موجب رونق آن شده بودند، حال این سازمان اعلان مواضع کرده و بد ترین تعابیر را علیه اسلام بیان کرده بودند. این فاجعه ای بود که برای هیچ کس قابل قبول نبود. در این شرایط باید افراد با یکدیگر همفکری می کردند تا این مشکل را حل کنند. 7 نفر در زندان جمع شده بودند و به دنبال راه حل می گشتند، قرار بر این بود تا دوستان خود را هم از زندان قصر به اوین بیاورند. برای انجام این کار این افراد باید با نرمش با بازجویان و سربازجویان خواسته خود را پیش می بردند وگرنه با درگیری هیچ چیز جلو نمی رفت. آیا این افراد کار دیگری از دستشان بر می آمد؟ این افراد واقعا دلسوز و نگران بودند که عده ای بچه مسلمان دارند به این اعتقادات پشت می کنند. حال آن ها برای حل این مشکل در برابر بازجویانی مانند عضدی و رسولی نه با دروغ بلکه با بیان بخشی از حقیقت می گفتند که نگران این شرایط هستند، بدون گفتن بخش دیگر که این موضوع در رابطه با اهداف مبارزاتی آن هاست. آن ها این طور گفتند که چون ما می خواهیم جلوی برگشتن مردم از اسلام را بگیریم این افراد را به این بند منتقل کنید و بنده هم به درخواست آقای طالقانی به بند 1 زندان اوین انتقال پیدا کردم. تصور کنید من در بند 4 زندانی بودم و دوران ملی کشی را سپری می کردم (زندانی بودن به رغم پایان دوره محکومیت به بهانه اینکه زندانی پس از آزادی دوباره مبارزه را از سر می گیرد) ناگهان بازجو می آید و به من می گوید وسایلت را جمع کن و بیا! البته در برخورد با مارکسیست ها، من موضعی تند داشتم و شاید بتوان گفت تند تر از بقیه بودم که تبدیل به افراط شده بود. این جابجایی و انتقال به بند دیگر در آن فضا برای هم بندیان این تصور را ایجاد می کرد که من همکاری کرده ام. طبیعی و قابل درک نبود که به این شکل و به خواست آیت الله طالقانی ما را از بندی به بند دیگر ببرند. در این موضوع من تنها نبودم، 30 یا 40 نفر دیگر هم بودند که به خواست ایشان و برای جلوگیری از برگشت مردم از اسلام به بند 1 منتقل شدند. ساواک هم به باطل مدعی آن بود که از دور شدن مردم از اسلام ناراحت است، ولی واقعیت این بود که به شدت خوشحال بودند. اگر ساواک مطمئن بود با انتقال این افراد، جلوی این فاجعه گرفته می شود، هرگز این کار را نمی کرد. داستان از این قرار بود که ساواک می خواست در درگیری پیش رو از فرصت استفاده کرده و زندانی ها را در بین مردم متهم به همکاری با ساواک کند و با دادن چند امتیاز این عمل را به نحو احسن به انجام برساند. فضا به گونه ای بود که هر دو طرف در حال بازی با دیگری بودند. من در اینجا به موضوعی اشاره کردم که می توانم درباره آن قضاوت کنم. تصویری مشابه آن را که برای خودم اتفاق افتاده بود شرح دادم. طبیعتا هیچ کس به آقایان طالقانی و منتظری و مبارزاتشان شک نمی کرد و کسی مدعی همکاری این افراد با ساواک نمی شد. البته در این شرایط این افراد با بازجویان و سربازجویان با نرمش برخورد می کردند تا با هدف یافتن راه حل مقابله با جو ایجاد شده و رویگردانی مردم از اسلام، بتوانند دوستان خود را برای همفکری گردهم آورند، افرادی که هر یک در گوشه ای بوده و از وقایع موجود در جامعه بی خبر بودند. بنابراین از تنها راه موجود که مسکوت نگاه داشتن بخشی از برنامه و تمرکز و بزرگنمایی بخش دیگر بود در برابر بازجویان استفاده کرده و افرادی را از بند ها و زندان های دیگر به بند خود آوردند. یکی از خاطرات جالب از این دوران، مربوط به زمانی بود که ما در طبقه پایین زندان بودیم و مارکسیست ها در طبقه بالا بودند. مدتی بود از ازغندی، بازجوی ساواک خبری نبود. روزی من و آقای هاشمی در حال بازی پینگ پنگ بودیم که آقای هاشمی راکت را روی میز گذاشت و گفت ازغندی. او طوری به سلول ها سر می زد که گویی دنبال کسی می گردد و او را پیدا نمی کند؛ حدس زدیم ساواک برنامه ای دارد، بنابراین به سمت سلول هایمان حرکت کردیم، پس از چند دقیقه ازغندی به سمت آقای هاشمی رفت و گفت: اکبر جان نبینم اینجا باشی، آقای هاشمی هم در جواب گفت شما ما را اینجا نگه داشتید. ازغندی هم گفت: ما غلط بکنیم، اگر شما پول جمع نمی کردید و آن را به مبارزین برای تهیه اسلحه نمی دادید، الان اینجا نبودید. پس از مدتی ازغندی نشست و درباره تغییر مواضع مجاهدین خلق حرف زد و تمام افراد بند از جمله آقایان طالقانی و منتظری جمع شدند. ازغندی تظاهر می کرد که از این واقعه ناراحت است و می گفت چرا بچه مسلمان ها این کار را کردند. ما هم تظاهر می کردیم که این ناراحتی را باور کردیم، در حالی که می دانستیم آن ها ناراحت نیستند. برنامه همین بود که ساواک با دادن چند امتیاز این تصور را فراهم کند که عده ای با ساواک همکاری می کنند و زمانی که شایع شود آیت الله طالقانی با ساواک همکاری کرده، قبح این عمل می شکست و طبیعتا چند تا مبارز جوان دیگر نیز پس از آن، حاضر به همکاری با ساواک می شدند. بله، اما داستان دکتر شریعتی بر اساس اسناد ساواک به این شکل نبوده است، در این اسناد آمده که دکتر شریعتی پس از مذاکرات مفصلی که با او صورت گرفت، مجموعه مقالات انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین را در نقد مارکسیسم نوشت که روزنامه کیهان آن را منتشر کرد. معادیخواه: من با این فرض جلو می روم که آقای شریعتی برای نوشتن مقالاتی با ساواک وارد مذاکره شده است، البته من در این باره اطلاعاتی ندارم. اما اگر چنین موضوعی اتفاق افتاده باشد باز هم در بینش من نسبت به دکتر شریعتی تغییری حاصل نمی شود. من این عمل را همانند عمل آقای طالقانی می دانم که با نرمش نسبت به ساواک رفتار کرد، آن هم برای هدف مشخصی که داشت. این دید را به آقای شریعتی هم تعمیم می دهم. احتمالا ایشان برنامه ای داشت که برای رسیدن به آن شاید چنین عملی هم انجام داده باشد. البته علل کار شریعتی نیز در حال حاضر مشخص نیست، و بخشی از آن را دوستان نزدیک ایشان می دانند و قطعا علل رفتن آقای شریعتی به خارج از کشور نیز توسط این دوستان بازگو می شود. هیچ کس بودن شریعتی در سلول زندان را مفید نمی دانست، قاعدتا خودش هم این دیدگاه را داشته است. وجود فردی در فضای زندان که بیان، قلم و اندیشه اش کاریزمایی از او در نسل جوان ایجاد کرده بود، ضربه بزرگی بود. مارکسیست ها از تنها کسی که احساس خطر می کردند که مانع از افتادن نسلی در دامان الحاد می شود، شریعتی بود. فردی با چنین کاریزما و چنین استقبال مردمی کم نظیری برای مارکسیست ها خطرناک بود. طبیعتا در ذهن هیچ انسانی منطقی نیست که فردی با این خصوصیات در اتاقی حبس باشد. پس با این اوصاف اگر وی با هر تاکتیکی بتواند از زندان خارج شود و بار دیگر با نسلی که برایش کاریزما بوده ارتباط برقرار کرده و فعالیتی اساسی را شروع کند، از نظر من این عمل درست است. اما انتشار این مقالات شائبه امتیاز گرفتن شریعتی در قبال همراهی با ساواک را مطرح کرد. معادیخواه: درباره این موضوع، می توان اینطور برداشت کرد که شریعتی در برابر امتیازهایی که گرفته در برخی موارد امتیاز هم داده، البته قطعا اگر چنین شایعه ای آن زمان مطرح بود من در برابر آن موضع می گرفتم و آن را اشتباه و توطئه ساواک بیان می کردم، چرا که چنین شایعه ای در آن زمان موجبات شادی ساواک را فراهم می آورد. اما در حال حاضر و با گذشت زمان، با فرض اینکه فردی برای پیشبرد هدف خود حتی مجبور به نگارش چند مقاله یا همان امتیاز دادن شود، هیچ تغییری در شخصیت وی ایجاد نمی کند. همان طور که با این اوصاف جایگاه دکتر شریعتی در نزد من هیچ تغییری نمی کند. در حال حاضر، شناساندن فضای آن زمان برای نسل امروز بسیار دشوار است. آقای حجاریان انتشار آن مقالات را فریبی از سوی ساواک بیان می کند که قرار بود این مطالب در اختیار مقامات عالی قرار گیرد نه عموم مردم، از سویی برخی نزدیکان ایشان می گویند نظرات مطرح شده در این مقالات عقیده دکتر شریعتی درباره مارکسیسم بود. آیا چنین برداشت هایی نسبت به انتشار مقالات صحیح است؟ جعفری: در رابطه با مقاومت دکتر شریعتی در زندان به دو قضیه می پردازم که یکی را خود ایشان نقل کرده و دیگری دست خط ایشان و به صورت کتبی بوده که آقای میناچی بعد ها آن را در اختیار من قرار داد که تحت عنوان نقش سلام های نماز در نفی تنهایی منتشر شد که شریعتی در آن نوشته هنگامی که زندانبان یا ساواکی تو را در زندان انفرادی محبوس می کند این بدین معناست که ارتباط تو با جهان خارج قطع شده، دستت از همه جا کوتاه است، هیچ کاری نمی توانی بکنی و باید تسلیم ما شوی. من در این شرایط مشغول نماز شدم. در همین حین بود که ناگاه چیزی به ذهنم خطور کرد، وقتی انسان به کسی سلام می کند باید او به عنوان مخاطب وجود داشته باشد، پس حس کردم هنگامی که می گویم السلام علیک ایها النبی، یعنی پیش روی من نبی اکرم ایستاده و من در حال سلام کردن به او هستم. در سلام دوم که می گوییم السلام علینا، یعنی سلام بر ما مسلمانان که پیرو این پیغمبر هستیم و بعد می گوییم علی عباد الصالحین، اینجا دیگر دین و آیین خاصی مدنظر نیست و منظور همه مردم جهان و بندگان صالح خدا هستند و سلام سوم، السلام علیکم و رحمه الله و برکاته نشانه اینست که حتی به در و دیوار هم سلام می کنیم اما پس از آنکه پیغمبر را حاضر یافتم، دیدم با این نگاه همه بندگان صالح خدا و در مرحله ای دیگر تمام مردم زمین همراه من در آنجا حضور دارند و دیگر احساس تنهایی نکردم و نشکستم. شریعتی علاوه بر آن تعریف می کرد پدرم تنها نقطه ضعف من است، قبل از بازداشت من پدرم را گروگان گرفتند، (و با بازداشت دکتر شریعتی او را آزاد نکرده بودند) اگر او را می آوردند و جلوی من یک کشیده می زدند، هر کاری می خواستند انجام می دادم. شریعتی می گفت یک زندانی در بیرون از سلول طی می کشید، نمی دانم از کجا به این نقطه ضعف من پی برده بود که روزی با صدای بلند گفت تبریک عرض می کنم، از بین رفت. این را که شنیدم فهمیدم منظورش این است که پدرم فوت کرده (چون این شایعه چند بار مطرح شده بود) ، آن لحظه سجده شکر به جای آوردم که آخرین مانع هم از سر راهم برداشته شده و امروز اگر تکه تکه ام بکنند یک قدم از کلام و هدفم عقب نخواهم رفت. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم اینست که آن زمان چهره های مخالف مطرح، چه مارکسیست و چه مسلمان را به تلویزیون می بردند و اعترافاتشان را به نمایش می گذاشتند. همه هم این را با الفاظ مختلف می گفتند که شاه خدمات بسیاری کرده و اشتباه بود که با ایشان دشمنی می کردیم و باید در خدمتشان قرار می گرفتیم؛ از جمله زندانیانی که از آن ها اعتراف گرفته و پخش کردند، دکتر رضا براهنی و غلامحسین ساعدی بودند که پس از بازداشت به تلویزیون آمدند و اعترافاتشان به نمایش گذاشته شد. دکتر شریعتی در این باره تعریف می کرد: من در سلول نشسته بودم که دکتر براهنی با بقچه ای زیر بغل وارد شد. همین که دیدمش متوجه شدم که او را فرستادند تا مرا نصیحت کند و بگوید که امثال من نباید در زندان باشند و از این قبیل حرف ها - شریعتی روحیه جالبی داشت، در دست انداختن افراد بسیار ماهر بود- انگار به براهنی گفته بودند که امشب پیش شریعتی باش و فردا آزاد می شوی. براهنی شروع به نصیحت کرد و هر چه می گفت را تایید می کردم. در پایان بحث آنقدر خوشحال شده بود که فکر می کرد فردای آن روز مصاحبه خواهم کرد، تا حدی که فردا صبح بقچه را زیر بغل گرفت و دم در سلول نشست. ساواک هم که می دانست نمی تواند در این امر روی من حساب کند، برای اذیت کردن براهنی یک هفته وی را در سلولم نگه داشتند. او در روز های آخر دیوانه شده بود. شریعتی می گفت من وقتی به آلمان سفر کردم متوجه شدم براهنی کل این ماجرا را انکار کرده، در همین باره مقاله ای در مجله کاوه چاپ برلین نوشتم و تمام قراین و شواهد ماجرا را بیان کردم. او هم سکوت کرد. همه ما که در خارج از زندان بودیم، تمام نگرانی مان این بود که دکتر شریعتی را کی برای اعتراف جلوی دوربین می آورند و آیا ایشان مقاومت می کند؟ این صحبت ها بیشتر در خانه آقای علی بابایی و با حضور دوستان از جمله آقایان منصوریان و معادیخواه مطرح می شد. ما با وجود آشنایی که با شریعتی داشتیم، باز هم امکان اعتراف را زیاد می دیدیم، تا اینکه شریعتی بدون هیچ اعترافی شب عید نوروز آزاد شد. محمد مهدی جعفری: شریعتی به درخواست بوتفلیقه آزاد شد میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان - 3 هادی خانیکی سال 86 در یادداشتی در روزنامه سرمایه نوشت: در سال هایی که یکی از همکاران دولت آقای خاتمی بودم، به کشور الجزایر سفر کردم، آنجا آقای عبدالعزیز بوتفلیقه سخنی را مطرح کرد... بوتفلیقه در بیان علایق ایرانی خود گفت: در زمانی که قرارداد 1975 به منظور پایان منازعات مرزی ایران و عراق در شهر الجزیره بسته می شد و شاه و صدام حسین در هتل اوراسی دیدار و گفت و گو داشتند و من به عنوان وزیر امور خارجه از طرف هواری بومدین، رییس جمهوری وقت الجزایر سازمان دهنده و پیش برنده این مذاکرات بودم، بسیار علاقه داشتم که منافع ایران در این قرارداد گنجانده شود. شاه نیز در پایان این مذاکرات و امضای آن چنان تحت تاثیر تلاش های من قرار گرفته بود که اصرار فراوان داشت از او چیزی بخواهم. گمان می کرد که من هم مثل بعضی از سیاستمداران خواسته مادی خواهم داشت اما من در آن دیدار و گفت و گو، پس از بحث های فراوان گفتم فقط یک خواسته دارم. شاه با خوشحالی گفت: چه خواسته ای؟، گفتم: دکتر علی شریعتی را آزاد کنید. او نتوانست چیزی در پاسخ بگوید. این خواسته دنبال شد و او دکتر شریعتی را از زندان آزاد کرد. محمد مهدی جعفری نیز در کتاب خاطرات خود همگام با آزادی ، بر نقش عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور فعلی الجزایر در آزادی دکتر شریعتی تاکید داشته است که در ادامه میزگرد تاریخ ایرانی ، نتیجه پیگیری های وی در این باره و نیز پاسخ خسرو منصوریان و عبدالمجید معادیخواه درباره نقش بوتفلیقه آمده است. غلامعلی خوشرو، معاون سابق وزارت امور خارجه در دوره اصلاحات نیز در این میزگرد خاطره ای از وزیر خارجه الجزایر نقل کرده که همین روایت را تائید کرده است. ادامه میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ را در پی می خوانید: *** آقای جعفری آیا مستنداتی درباره مداخله بوتفلیقه در آزادی دکتر شریعتی دارید و این روایت از سوی وی نیز تائید شده است؟ جعفری: حقیقتا آزادی شریعتی برای ما و حتی خود دکتر نیز عجیب بود، تا اینکه فهمیدیم شاه و صدام در الجزایر قرارداد صلح ایران و عراق را امضا کرده اند. در آن زمان عبدالعزیز بوتفلیقه، وزیر امور خارجه الجزایر بود و در آن مدت بسیار به شاه خدمت کرده و به او نزدیک شده بود. بوتفلیقه پس از امضای قرارداد از شاه شیرینی می خواهد. طبق روال معمول، وزرای خارجه در چنین مواقعی پول دریافت می کنند. شاه می گوید من در حال حاضر چیزی همراه خود ندارم، وقتی به تهران رفتم شیرینی شما را تقدیم می کنم. اما بوتفلیقه به شاه می گوید خواسته من چیزی است که شما در حال حاضر هم در اختیار دارید و آن آزادی دکتر شریعتی است. شاه پس از مکثی کوتاه موافقت خود را اعلام می کند. شاه به محض ورود به فرودگاه تهران، نصیری، رییس ساواک را به زندان می فرستد که دکتر شریعتی را آزاد کند. همه از این تصمیم جا می خورند، یکی از اعضای ساواک، رسولی یا عطارپور (حسین زاده) می گفت که بدون حکم دادستانی و خروج نام دکتر شریعتی از افراد تحت تعقیب، نمی توان چنین کاری کرد، شبانه هم کسی نیست این کار را انجام دهد. با این اوصاف چون حکم اعلیحضرت بود، خودشان سندی از سوی دادستانی درست می کنند و شریعتی شبانه آزاد شد. دکتر میناچی هم که در سلولی نزدیک دکتر شریعتی بود، تعریف می کند نیمه شب وقتی شریعتی را می بردند، ما همه جا خوردیم که چه شده و با اعضای سلول های دیگر فریاد زدیم که شریعتی را کجا می برید. بالاخره به دکتر شریعتی می گویند به خانواده زنگ بزنید، که بیایند و شما را ببرند که ایشان هم به برادر خانم خود آقای شریعت رضوی زنگ می زند که بیایند و او همان شب به خانه بازمی گردد. در اینجا ابهامی وجود دارد. ورود شاه به ایران پس از عقد قرارداد الجزایر روز 16 اسفند 53 بود اما دکتر شریعتی 29 اسفند آزاد شد، یعنی دو هفته فاصله وجود دارد. البته علاوه بر روایاتی دال بر نقش بوتفلیقه در آزادی شریعتی، روح الله حسینیان ، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی روایت دیگری مطرح و به سفر شاه به اتریش اشاره کرده و نوشته که شاه در دی ماه 53 برای استراحت به اروپا می رود، اعضای شعبۀ جمعیت بین المللی عفو زندانیان سیاسی در اتریش به دیدار وی می روند و تقاضای آزادی برخی زندانیان سیاسی از جمله دکتر شریعتی را مطرح می کنند که شاه پیگیری کرده و ساواک در تاریخ 22 اسفند گزارشی به این شرح تهیه می کند: با عرض اینکه شریعتی طی مدت بازداشت متوجه شده که از آثار او سوءاستفاده به عمل آمده و از این موضوع به شدت نادم و آمادگی کامل یافته که به جبران گذشته به انتشار آثار ملی و میهنی بپردازد، مستدعی است در صورت تصویب، اجازه فرمایید از زندان آزاد و تحت کنترل مدام به نشر مسائل ملی و میهنی اقدام نماید. پس از آن حکم آزادی دکتر شریعتی صادر می شود. نظر شما درباره این روایت چیست؟ جعفری: شاید روایت دکتر میناچی از لحاظ تاریخی مشکل داشته باشد. اما پس از آزادی، شایعه نقش آقای بوتفلیقه در آزادی شریعتی مطرح شد. ما از خود دکتر در این باره پرس وجو کردیم که گفت من در فرانسه عضو جبهه آزادیبخش الجزایر بودم، روزی رییس این گروه در پاریس، جوانی را به ما معرفی کرد که به سازمان رفت و آمد می کرد و اعلامیه می گرفت تا در شهر پخش کند. رییس جبهه آزادیبخش الجزایر در پاریس گفت با این جوان آشنا شوید، جوان خوبی است، آن جوان آقای عبدالعزیز بوتفلیقه بود. من درباره همین موضوع نامه ای به آقای بوتفلیقه نوشتم که در ایران چنین مساله ای شایع شده که شما باعث آزادی دکتر شریعتی شده اید که البته تاکنون پاسخ نداده اند. اما در این بین، شاهد از غیب رسید. روز یکشنبه اول آبان 1390، در روزنامه اعتماد، خاطره ای از محمد صدر منتشر شد که مربوط به دوران معاونت ایشان در وزارت امور خارجه در امور عربی- آفریقایی در دوران آقای خاتمی است که نقل کرده: بنده سفری به الجزایر داشتم تا پیام آقای خاتمی به عبدالعزیز بوتفلیقه، رییس جمهور آن کشور که از مبارزان انقلاب الجزایر علیه فرانسوی ها و از مرتبطین با دکتر شریعتی بود را ابلاغ کنم. نکته ای هم در ذهنم بود که همیشه می خواستم از او بپرسم. در کاخ ریاست جمهوری، بوتفلیقه استقبال بسیار گرمی کرد و با بنده که معاون وزیر بودم، 3 ساعت و نیم ملاقات کرد و پس از ملاقات نیز برخلاف رسم معمول تا بیرون سالن آمد، حتی در طول مصاحبه مطبوعاتی کنار من ایستاد و تا کنار اتومبیل بدرقه کرد. در حالی که این رفتار فقط با مقام همتا صورت می گیرد. اما در طول ملاقات پس از سخنان رسمی به او گفتم که یک سوال خصوصی دارم و آن هم مربوط به دکتر شریعتی است. دکتر شریعتی پس از یک دوره فعالیت در حسینیه ارشاد، توسط شاه دستگیر شد، اما یک مرتبه آزاد شد. در همان زمان شایع شد که بوتفلیقه او را آزاد کرده است و این آزادی، همزمان با امضای قرارداد 1975 ایران و عراق در الجزایر بود که بوتفلیقه در انعقاد آن نقش اساسی داشت و گفته می شد که شاه که از این اتفاق خوشحال بود، به او گفته بود که تو جایزه ای از من نمی خواهی؟ بوتفلیقه هم گفته بود که دکتر شریعتی را از زندان آزاد کنید. شاه هم که در موقعیت عکس العملی قرار گرفته بود با درخواست او موافقت می کند. وقتی این شنیده ها را برای بوتفلیقه بازگو کردم، او تایید کرد و گفت که دقیقا همین گونه بود و من از شاه ایران خواستم که دکتر شریعتی را آزاد کند و آن را انجام داد تا تشکری بابت امضای قرارداد الجزایر کرده باشد. روایت دیگری هم وجود دارد و آن اینکه در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی، در سفری که بوتفلیقه به تهران داشت در جلسه ای خصوصی می گوید من باعث آزادی دکتر شریعتی شدم، اما شما می گویید بومدین، رییس جمهور وقت الجزایر موجب آن شده بود. آقای میناچی به نام بومدین اشاره کرده بود وگرنه من از همان ابتدا همین روایت آزادی شریعتی به درخواست بوتفلیقه را نقل کردم. این گفته بوتفلیقه به آقای خاتمی را آقایان شیخ حسن روحانی و دکتر علیزاده طباطبائی هم تائید کرده اند. ما هم در اوایل اسفند صحت این روایت را از آقای خاتمی جویا شدیم که ایشان آن را تائید کردند. معادیخواه: البته من به عنوان کسی که کار تاریخی انجام داده، هیچ کدام از این موارد را دلیل بر صحت این موضوع نمی دانم. جعفری: این برداشت و شنیده من از این وقایع بود. اینکه آزادی شریعتی همان شب اتفاق افتاده یا دو هفته بعد را نمی دانم. البته فردی به اسم عباسی که از طرفداران دکتر شریعتی بود و به فرانسه رفت و اسم و مذهبش را عوض کرد و زرتشتی شد و درباره شریعتی تغییر موضع داد، کتابی نوشته به نام دروغ بزرگ و گفته آزادی شریعتی از زندان با وساطت الجزایری ها دروغ بوده و چون با ساواک همکاری کرد، از زندان آزاد شد. اتفاقا برای ادعای آخرش دلیل آورد و گفت اینکه می گویند شاه پس از امضای قرارداد الجزایر با صدام حسین در مارس 1975، شریعتی را به خواست الجزایری ها آزاد کرد، دروغ است، چرا که شریعتی سال قبل از آن آزاد شده بود. به گفته عباسی، شریعتی 11 ماه و نیم قبل از قرارداد الجزایر آزاد شده بود. او این طور محاسبه کرده بود که اختلاف تقویم شمسی و میلادی 621 سال است و شریعتی چون در سال 1353 از زندان آزاد شده، می شود سال 1974 میلادی و یک سال پیش از قرارداد الجزایر. اما اشتباه او همین جاست. از 11 دی (آغاز سال نو میلادی) تا اول فروردین (آغاز سال نو شمسی) اختلاف سال میلادی و شمسی 622 سال می شود. من تقویم سال 1353 را هم آوردم که اسفند 1353 مطابق است با مارس 1975 و این نشان می دهد آزادی شریعتی همزمان با قرارداد الجزایر بود. داستان شب آزادی شریعتی را من از آقای میناچی شنیدم. اما آنچه خود آقای دکتر شریعتی نقل کرده اینست که پیش از آزادی آمدند و گفتند بیا و درباره مارکسیسم مصاحبه کن و من دریافتم که منظورشان چیست و چون به مجاهدین، مارکسیست اسلامی می گفتند منظورشان مشخص بود. در جواب گفتم من بلد نیستم. به قول آقای معادیخواه نمی گوید نه انجام نمی دهم، می گوید بلد نیستم. در حالی که حامد الگار، نویسنده کتاب ریشه های انقلاب اسلامی می گوید شریعتی تنها کسی است که در ایران صلاحیت بحث درباره مارکسیسم و سوسیالیسم را دارد. حتی اریک رولو، دبیر سیاسی روزنامه لوموند را می فرستند تا شریعتی را وادار به صحبت کند، اما او قبول نمی کند. من اشتبا ها و آن هم به دلیل آنچه به صورت شایعه شنیده بودم، نقل کردم که آقای دکتر احسان نراقی هم به عنوان واسطه ساواک به زندان رفته بود تا شریعتی را راضی به انجام مصاحبه کند اما خود دکتر نراقی آن را به شدت تکذیب کرد، من هم به شدت ادعای سابق خود در این باره را تکذیب می کنم که انشاءلله در چاپ جدید کتاب خاطراتم همگام با آزادی آن را اضافه می کنم. شاید آقای نراقی در آن زمان چنانچه خودش می گوید برای فرصت مطالعاتی به خارج از کشور رفته بود. به هر حال شریعتی آزاد شد و به دعوت دانشجویان دانشگاه اصفهان به آنجا رفت و سخنرانی ای ایراد کرد با همان موضوع انسان، اسلام و مکاتب مغرب زمین . پس از این سخنرانی، هنگامی که قرار بود متن تکثیر شود، ساواک مطلع می شود و مامورینی به چاپخانه می فرستد و تمام متون چاپ شده را جمع می کند و با خود می برد، به صورتی که دانشجویان می گفتند حتی یک نسخه از آن را در دست ندارند. عزت الله خلیلی، عضو هیات موتلفه پیش از انقلاب تعریف می کرد: در زندان شاهد بودم که احمد رضا کریمی، فردی تحصیلکرده و خوش ذوق که زمانی با مجاهدین خلق همکاری می کرد و سپس جدا شد، شروع کرد به معرفی افراد به ساواک، طوری که پیغام دادند با هر کس که سلام علیک داشته، معرفی کرده و آن ها منتظر بازداشت بودند. گفته شد کریمی 199 نفر را لو داده که وقتی به پدرش گفتند، جواب داد پسرش 199 نفر را لو نداده، 123 نفر را به ساواک معرفی کرده است! کریمی را موظف کرده بودند که متن سخنرانی شریعتی را دستکاری کرده و به میل آن ها تغییر دهد. پس از آن این متن را به کیهان دادند تا منتشر کند. در همین رابطه، دنبال آقای شریعتی بودیم که ببینم کجاست، شنیدیم که به خانه حاج مانیان، یکی از مدیران حسینیه ارشاد رفته است. ما هم به آنجا رفتیم. جمعیتی در آنجا بودند. آیت الله بهشتی هم حضور داشت. آقای بهشتی از شریعتی پرسید: جناب آقای شریعتی من و دیگر دوستان این سوال را در ذهن داریم ولی آ ن ها رویشان نمی شود از شما بپرسند، اما من می پرسم، آیا شما خودتان این مقالات را به روزنامه کیهان داده اید یا خودشان از جایی دیگر به دست آورده اند؟ شاهد بودم که دکتر شریعتی دقیقه ای سکوت کرد و سرش را پایین انداخت، بعد به بهشتی نگاه کرد و گفت: من از دوستان گله دارم که چنین گمانی در ذهنشان نسبت به من هست که ممکن است خودم داده باشم. آقای بهشتی، جوان ها به خصوص جوانان مسلمان راه خود را پیدا کرده اند، شریعتی بمیرد یا با ساواک سازش کند جوانان ما راه شان را ادامه می دهند. غلامعلی خوشرو: در تایید این حرف خاطره ای به ذهنم می رسد، من زمانی معاون بین الملل وزارت امور خارجه بودم. یادم هست در حاشیه یکی از جلسات سازمان کنفرانس اسلامی در مالزی، در فرصت شام، با وزیر امور خارجه الجزایر قدم می زدیم و درباره انقلاب دو کشور و شباهت ها و تفاوت های آن ها صحبت می کردیم. ایشان هم ماجرای آزادی شریعتی به درخواست بوتفلیقه را تعریف کرد. پس از این حرف دیگر قضیه برای من مسجل شده بود و اگر می دانستم روزی این مساله مورد بحث قرار می گیرد حتما از او سندی در صحت این گفته می گرفتم تا امروز به آن استناد کنم. میان ورود شاه به تهران و آزادی دکتر شریعتی 13 روز فاصله بود. هیچ تعهدنامه و اعترافی هم از دکتر شریعتی گرفته نشد و حتی روال عادی قانونی نیز جهت آزادی وی طی نشد، در حالی که این فاصله زمانی فرصت کافی برای ساواک جهت اخذ این گونه تعهدات فراهم می کرد. نگرفتن هیچ گونه تعهدی از دکتر شریعتی چه چیزی را نشان می دهد؟ جعفری: روال قانونی زمانی مطرح است که زندانی پس از طی دوره محکومیت آزاد شود. اما آن زمان پس از پایان دوره حبس، زندانی را آزاد نمی کردند و به قول آقای معادیخواه، دوره ملی کشی بود. هر چند اگر برای فردی دادگاه تشکیل نشود، روال قانونی نیز برای او طی نمی شود و ساواک با او هرگونه که می خواست، رفتار می کرد. منصوریان: گرچه آقای دکتر شریعتی 13 روز پس از دستور شاه آزاد می شود، اما باید دقت داشت همانطور که آقای جعفری گفتند، طی کردن روال قانونی برای کسی مطرح است که محکوم شده باشد، نه کسی که در بازداشت ساواک است. کسی که حکم دارد، می رود تعهداتی را امضاء می کند، سند ملکی و وثیقه برای آزادی او می آورند که این مراحل زمان بر است، اما آزادی دکتر شریعتی، طبق عرف و روال طبیعی نبود. شرایط شریعتی به گونه ای بود که پس از دستور آزادی مدت زمانی را برای اخذ اعتراف، همکاری یا درخواست عفو در زندان گذراند. مگر ساواک که آنقدر هزینه بر سر بازداشت شریعتی پرداخته بود حاضر می شد او را به این راحتی آزاد کند؟ مشخصا نصیری و حسین زاده و دیگران به سراغش می رفتند که او را به چنین کاری وادارند و شاید خود شاه هم این افراد را بازخواست می کرد که حالا من دستور آزادی شریعتی را دادم، چرا شما تلاش نکردید که از او درخواست عفو بگیرید، یعنی هزینه را به گردن زندانی بیندازند. اما شریعتی عاقل تر و زرنگ تر از این حرف ها بود و توفیقی برای ساواک حاصل نشد که مطالبی بر ضد مارکسیسم و مجاهدین از شریعتی بگیرند. این روالی است که در تمام زندان ها مطرح بوده و این تناقضات برای کسی ایجاد می شود که زندان نکشیده است. بر این اساس مطمئن باشید که عامل آزادی دکتر شریعتی، آقای بوتفلیقه بوده و این آزادی جایزه امضای قرارداد الجزایر بین ایران و عراق بوده و شاه هم طبق قولی که به بوتفلیقه داده بود در فرودگاه این دستور را به مسئولان ساواک می دهد. این کلام را هم در رابطه با زمان آزادی از خود دکتر شریعتی شنیدم که تعریف می کرد: روز بیست و نهم اسفند که به خانه آمدم یکی از این جیگی جیگی ننه خانم ها (مشهدی ها به حاجی فیروز می گویند) را از خیابان صدا زدیم و آمد در حیاط خانه و شروع کرد به شادی کردن. اگر خود پوران خانم هم بودند، حتما این را تعریف می کردند. پس زمان دقیق آزادی همان روز 29 اسفند 1353 بود. معادیخواه: اگر بخواهیم به روال عادی استنتاج های تاریخی نگاه کنیم دلیل خیلی محکمی برای تعیین کننده بودن نقش بوتفلیقه در آزادی دکتر شریعتی وجود دارد. برای اثبات یک رخداد تاریخی شواهد زیادی مطرح می شود. اصل این قضیه که مرحوم دکتر شریعتی با مداخله بوتفلیقه آزاد شد از میان روایت های جا افتاده و خیلی مشهوری است که شواهدی هم برای آن پیدا شده است. اما اگر کسی با تاریخ سر و کار داشته باشد و سرد و گرم چشیده باشد، می تواند به این صورت در مورد همه این شواهد اما و اگر بیاورد که همه این شواهد درست اما قبل از این ها می تواند گفت و گو و هماهنگی در کار باشد. روش نفی یک مساله با روش اثبات آن متفاوت است. اثبات راحت است و برای آن یک سند کافی است، اما برای اینکه بخواهیم بگوییم امری نبوده یا رخ نداده باید عالم الغیب و الشهاده باشیم. اگر آقای محمد صدر از بوتفلیقه در این باره سوال کرده به فرض که بوتفلیقه این کار را نکرده باشد، خوب طبیعی است که بگوید دکتر با توصیه من آزاد شد، چون برای او افتخار است و به هر حال در یک کشور مشهور شده و همه این را به حساب او گذاشته اند پس چرا خودش آن را نپذیرد. برای بنده زیاد اتفاق افتاده که به لحاظ اسناد تاریخی امور صد در صد مسلم را دیده ام که اتفاق نیفتاده اند. به هر حال نفی یک چیز، خیلی کار سختی است. بنابراین معتقدم به فرض اینکه همه این شواهد هم مخدوش باشند، از نظر بنده این موضوع در مقوله مقاومت نکردن نمی گنجد. اگر کسی به هر دلیل هنگام گرفتار شدن به دست جریانی همچون ساواک به این نتیجه برسد که امتیازی بدهد، امری کاملا متعارف است و من این را هیچ نقطه سیاهی برای هیچ کس نمی دانم. ولی در عین حال همه این شواهدی که درباره آزادی شریعتی مطرح است شواهد قاطعی است و در واقع آن طرف باید اثبات کند که چنین چیزی وجود نداشته است. یعنی در واقع در اینجا جای منکر و مدعی عوض شده است. دکتر شریعتی نباید اثبات کند که من این کار را انجام نداده ام، کسی که می گوید او با ساواک همکاری کرده است باید برای مدعای خودش دلیل و سند بیاورد. گرفتاری ما در حال حاضر این است که شرایط طوری نیست که همه به سندهای بعد از انقلاب دسترسی داشته باشند. عده ای به اسناد زیادی دسترسی دارند و بعضی هم به هیچ سندی دسترسی ندارند و موازنه ای در این میان وجود ندارد. گذشته از این ها روایت های تاریخی با مشکلاتی همراه است. مثلا بنده و آقای جعفری در جلسه ای که اتفاقا مرتبط با دکتر شریعتی بود شاهد صحنه ای بودیم اما الان بنده از آن یک روایت دارم و آقای جعفری روایت دیگری دارند و بخشی از روایت ایشان اصلا برای من تعجب آور است. قبلا من فکر می کردم ایشان خلاف واقع می گوید اما الان فهمیده ام که ذهنیت هر کس نقش اساسی در ثبت وقایع ایفا می کند. مثلا در جلسه ای که دکتر شریعتی درباره شهید سخنرانی کرد و اینکه چرا شهید مقدس است، مناقشه ای پیش آمد و در حین گفت و گو ضمن این مناقشه، آقای میرحسین موسوی وارد صحنه شد و به عنوان دفاع از دکتر شریعتی به من حمله کرد. آنجا بنده جمله ای گفتم، یک تعبیری راجع به همین موضوع مارکسیست ها به مرحوم طالقانی نسبت داده شد، من در جواب او گفتم کسی که می گوید مارکسیست ها نجس هستند نمی تواند این حرف را بزند. بعدا در ذهن ایشان این برداشت به وجود آمد که بنده یک فتوایی از اوین آورده ام. به هر حال از آنجایی که حدود بیست سال است که کار اصلی من ورق زدن منابع تاریخی است دیگر به هیچ وجه مساله ای را صد در صد رد یا اثبات نمی کنم. اما در مورد این قضیه اگر کسی نسبتی می دهد او باید دلیل بیاورد. آن موقع هم موضع دکتر شریعتی این بوده که ساواک به هر طریق مطلبی از من پیدا کرده و دستکاری و پخش کرده اند. تنها چیزی که می توان گفت این است که آن موقع دکتر شریعتی در شرایطی بوده که نمی توانسته فریاد بزند و بگوید که این ها دروغ است و من چنین چیزی ننوشته ام. منصوریان: شریعتی ضد مارکسیسم نبود/ جعفری: با مارکسیسم مخالف بود میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان- 4 تاریخ ایرانی: نسبت علی شریعتی با مارکسیسم چه بود؟ آیا چنانکه رسول جعفریان در کتاب جریان ها و سازمان های مذهبی - سیاسی ایران نوشته شریعتی با مارکسیسم رابطهٔ عشق - نفرت داشت؟ و در تشریح این نظر نوشته: او از سویی می پذیرفت که بدون شناخت از مارکسیسم نمی توان جامعه و تاریخ جدید را درک کرد اما از سوی دیگر، به ویژه از آن روی که مارکسیسم بعد معنوی انسان را پایمال می کند، از آن انتقاد می کرد. و آیا چاپ مقالاتی در نقد مارکسیسم در کیهان یکی از عواملی بود که سبب شد تا ساواک شریعتی را از زندان آزاد کند؟ چنانکه در اسناد ساواک به صراحت آمده که شاه به طور مستقیم دستور چاپ نوشته های دکتر شریعتی که در نقد مارکسیسم و نیز دربارهٔ ناسیونالیسم ایرانی نوشته بود را داده است. عبدالمجید معادیخواه، محمد مهدی جعفری و خسرو منصوریان در میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ به این سوالات پاسخ داده اند: *** آقای معادیخواه، با توجه به فعالیت های شما در حوزه تاریخ، اسنادی مثل اسناد ساواک چقدر قابلیت استناد در راستای شناخت شخصیت ها را دارند؟ این اسناد چقدر قابلیت پذیرش دارند، چون در مورد دکتر شریعتی اسناد ساواک چندان چیز مثبتی را نشان نمی دهند؟ معادیخواه: به تعداد هر سند پاسخ متفاوتی وجود دارد. یعنی نه می شود گفت هر سند چیزی را ثابت نمی کند و نه می شود گفت هر سند همه چیز را ثابت می کند. حوزه ای در روش شناسی تاریخ مربوط به همین می شود که اسناد چقدر قابل استناد هستند. به هر حال قدر مسلم نمونه هایی وجود دارد که نمی شود تنها به یک یا دو سند استناد کرد. در مورد دکتر شریعتی هم وقتی می توانید به اسناد ساواک استناد کنید که همه آنچه در مورد ایشان وجود دارد در اختیار ما باشد. مثلا من روز قبل در جلسه بازجویی چیزی نوشته ام و امروز چیز دیگری و فردا هم مطلب متفاوت دیگری. هنگام بررسی اسناد اگر هر سه جلسه در کنار هم نباشند ممکن است محتویات اسناد یک جلسه غلط انداز باشد و انسان را به بیراهه ببرد. بنابراین وقتی کسی می خواهد از سندی استفاده کند باید همه مواردی که در تفسیر این مطلب و رمزگشایی از آن به کار می آید در اختیارش باشد. از این ها گذشته مساله دیگر نویسنده این مطالب است، یعنی حتی اگر ما همه اسناد دکتر شریعتی را در اختیار داشته باشیم باز هم کافی نیست. چون در مورد هر کدام از این اسناد توضیح نویسنده می تواند چیزی را کم یا زیاد، پررنگ یا کم رنگ کند. به علاوه مجموعه فضایی که این متن و سند در آن نوشته و تنظیم شده هم مهم است. در کنار یک متن باید ده ها عامل دیگر را در نظر گرفت تا بتوان از آن مطلبی فهمید، اما اینکه دو سطر از یک متن را برداریم و از آن نتیجه گیری کنیم، روش تاریخی نیست و به یک نوشته نمی شود استناد کرد. منصوریان: من ضمن تایید فرمایشات آقای معادیخواه چند ملاک را به خصوص برای نسل جوان بعد از انقلاب بیان می کنم. آیا اسناد سفارت آمریکا گزینشی انتخاب و منتشر شد یا خیر؟ آیا یک گروه سیاسی با انگیزه حذف یک گروه سیاسی دیگر و به اثبات نشاندن یک سری ادعاهایی که دست کم ملت ایران می دانند واقعیت و حقیقت آن ها چیست، دست به این کار زد یا نه؟ نمونه دیگرش قانون اساسی است. مگر قانون اساسی فقط و فقط شامل تعهدات مردم نسبت به اولیا امور است؟ پس حقوق ملت در کجا قرار می گیرد؟ ببینید چقدر از این قانون اجرا می شود؟ به هر حال بحث گزینشی بودن در میان است. وقتی قلم به دست دوست باشد آنچه می خواهد می نویسد و وقتی به دست دشمن افتاد هر آنچه نمی خواهد نمی نویسد. ولی ساواک آنگونه که روح الله حسینیان ، رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی نوشته موفق می شود با انتشار این مقالات دست کم این ذهنیت را ایجاد کند که دکتر شریعتی با ساواک همکاری کرده است. حسینیان این گونه توضیح داده است: شریعتی مجدداً در بازجویی های خود به تکرار پاسخ های گذشته پرداخت و هدف خود را مبارزه با روحانیون ، نفی مارکسیسم ، مبارزه با خودباختگی و غرب زدگی و ارتجاع مذهبی اعلام کرد؛ اما ساواک از سخنان وی قانع نشد و وی را وادار کرد برای اثبات ادعای خود کتابی را در زندان علیه مارکسیسم تألیف نماید. طبق گزارش ساواک علی شریعتی پس از زندانی شدن به تدریج متوجه شد که چگونه از آثارش سوءاستفاده و سوءبرداشت شده است ؛ لذا پس از مذاکرات مفصلی که با او صورت گرفت ، سرانجام کتابی تحت عنوان "انسان ، اسلام و مکتب های مغرب زمین " نوشته که طی آن شدیداً مارکسیسم و مارکسیسم اسلامی را مورد تخطئه قرار داده و در این کتاب به طور جامع و مستدل تمامی جنبه های تشابه احتمالی مارکسیسم و اسلام را رد و تضاد کامل آن را به اثبات رسانیده است . ساواک ابتدا تصمیم گرفت که دو هزار نسخه از این کتاب را به صورت "پلی کپی و به طرق مقتضی توزیع و در تجدید چاپ با تیراژ وسیعی پخش گردد." ساواک که از این موفقیت خود به وجد آمده بود، تألیف کتاب را به "شرف عرض مبارک شاهانه " اطلاع داد و شاه "موافقت فرمودند کتاب زود تر چاپ شود و بهتر است قبلاً به عنوان پاورقی روزنامه ها به مرور منتشر شود." با اینکه شاه دستور چاپ این کتاب را صادره کرده بود، با یک تأخیر دو ساله اولین شمارۀ این نوشته تحت عنوان اسلام ضد مارکسیسم در 1354/11/26 در کیهان به چاپ رسید. (چهارده سال رقابت ایدئولوژیک در ایران، روح الله حسینیان، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی) منصوریان: قبل از آزادی دکتر شریعتی از زندان، خانمی که مستخدم منزلشان بود و در غیاب مادرش پرستاری از مونا (دختر کوچک شریعتی) را برعهده داشت فوت کرده بود. خانم پوران شریعتی که طبیعتا فرزندش مونا را پیش این پرستار می گذاشت و برای تدریس به مدرسه می رفت، برای نگهداری از دخترش دچار مشکل شده بود. اتفاقا به مهد کودک ما مراجعه کرده بود و مدیر داخلی طبق معمول اسم مونا را در لیست انتظار گذاشته بود، چون نمی دانست که او همسر شریعتی است. بعد از مدتی آقای مهدی حکیمی در مشهد به من گفت: چرا تو فرزند دکتر شریعتی را در مهد کودک نپذیرفتی؟ من تعجب کردم، از مشهد به تهران آمدم و به منزل دکتر شریعتی رفتم و مونا را برداشتم و به مهد کودک بردم، به این ترتیب مونا بعد از آزادی پدرش به مهد کودک آشیانه آمد. از آنجا که ساواک، شریعتی را بعد از آزادی سایه به سایه دنبال می کرد و او نمی توانست مثل سابق فعالیت داشته باشد، من به شریعتی گفتم با این وضع، تو می پوسی. لذا پیشنهاد کردم که چند نفر از دوستان و رفقای خیلی مطمئن را به منزلمان دعوت می کنم و تو از خانه بیرون بیا. شریعتی حدود ساعت ده و یازده شب بود که به منزل ما در انتهای خیابان پرچم آمد و تا دمدم های صبح برای جمع کوچک دوستان صحبت کرد. علاوه بر خانواده دکتر شریعتی، مرحوم دکتر سامی، همسر و مادر همسر دکتر شیبانی، مرحوم هاله سحابی، سیدمهدی جعفری و دیگران هم بودند و اتفاقا یک شب رحمان هاتفی را هم دعوت کردم برای اینکه در حقیقت بتوانم آن نوشته ها را از رحمان بگیرم. این ها همه مستند عینی است و نقل از کسی نیست. این قضیه (یعنی انتشار مقالات) در تابستان سال بعد از آزادی از زندان، یعنی در تابستان 54 اتفاق افتاد. بنابراین این تاریخی که گفته شده برای انتشار مقالات در26 بهمن 1354 صحیح نیست. بالاخره دیدگاه دکتر شریعتی ضد مارکسیستی بوده یا خیر؟ منصوریان: پاسخ من که شاگرد کانون نشر حقایق اسلامی بودم و با خود دکتر شریعتی در ارتباط بودم این است که خیر، او مارکسیسم را قبول نداشت. اصلا کانون نشر حقایق اسلامی تنها سنگر مبارزه با توده نفتی ها بود. تا زمانی که این کانون توسط استاد شریعتی تاسیس نشده بود، توده ای ها همه جا را قبضه کرده بودند. اعضای کانون از نظر مشی و ایدئولوژی مخالف مارکسیسم بودند و آن را مقابل اسلام می دیدند، ولیکن همه می دانند که یک روشنفکر مذهبی آن هم با دانش سیاسی- تاریخی و جامعه شناسی که دکتر در سوربن آموخته و در همکاری با جبهه آزادیبخش الجزایر بود، نمی بایست با هیچ اندیشه ای ضدیت کند. جعفری: همانطور که آقای منصوریان هم اشاره کردند، دکتر شریعتی اصلا ضد مارکسیسم نبود ولی با مارکسیسم مخالف بود. ایشان معتقد به ایدئولوژی اسلامی بود که کاملا هم با مارکسیسم منافات دارد. تاریخ ادیان دکتر شریعتی گواه بر این است که ایشان تا چه میزان نظر وسیع و سهله و سمحه ای به همه ادیان دارد. شخصی که در این زمینه تحقیقاتی هم کرده بود به من می گفت تاریخ ادیانی که دکتر شریعتی درس داده و گفته اصلا با بعضی از سخنرانی هایش سازگار نیست. گفتم این طبیعی است. کسی که تاریخ ادیان می گوید باید صرفا واقعیت ادیان را توضیح بدهد نه اینکه مثلا وقتی به کنفوسیوس رسید شروع کند به بد و بیراه گفتن و قضاوت درباره آن. دکتر شریعتی واقعا در این زمینه ها مطالعه کرده بود و مارکسیسم را هم همین طور معرفی می کرد. اما ساواک این را نمی خواست. ساواک می خواست او بگوید که مجاهدین مارکسیست شده اند و از اول هم این ها مارکسیست بوده اند و دروغ می گفتند که مسلمان هستند و لذا اسلام پوششی برای فریب دیگران بوده است. دکتر شریعتی در مقابل این موضوع مقاومت می کرد. انتشار مقالات و دست بردن در آن ها بهترین وسیله بود تا ساواک بگوید که دکتر شریعتی ضد مارکسیسم است و مجاهدین هم مارکسیست هستند. اتفاقا آقای خسروشاهی اصل کتاب انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین را چاپ کرد. حجم آن جزوه خیلی کم بود و ایشان می گوید من همه سخنرانی های دکتر شریعتی را چاپ کردم. دکتر شریعتی با مارکسیسم مخالف بود اما نه آن گونه که ساواک می خواست با انتشار مقالات در کیهان نشان دهد. معادیخواه: البته در مقاله ای که در کیهان چاپ شد بحث مجاهدین مطرح نبود. فقط بحث کلی انسان، اسلام و مکتب های مغرب زمین بود. اما آن موقع ساواک دو هدف را از انتشار این مقالات دنبال می کرد. اول اینکه بهانه به دست اردوگاه چپ و گروه های مارکسیستی می افتاد تا سمبل جوانان مسلمان را متهم به همکاری با ساواک کنند و دوم شکستن شخصیت و کاریزمای دکتر شریعتی در میان گروه های مبارز بود. به هر حال در مورد آزادی شریعتی همه قرائن همان طوری است که دوستان گفتند اما برای من اگر روزی صد در صد روشن شود که طی یک داد و ستدی چنین اتفاقی افتاده باز هم این موضوع امر منکَری نیست. جعفری: در تایید گفته های آقای معادیخواه باید بگویم که در مجلس اول هنگام بررسی اعتبارنامه ها، نماینده ای علیه اعتبارنامه نماینده ای دیگر (که هر دو هم به رحمت خدا رفته اند) گفت که وقتی این شخص در زندان بوده به ساواک تعهد سپرده که من دیگر فعالیت سیاسی نمی کنم. آقای شجونی هم که آن موقع نماینده بود همان جا فریاد زد و گفت: ما آنقدر از این تعهدات نوشتیم که خطمان زیبا شده . خود من هم وقتی دستگیر شده بودم، آمدند گفتند تو آزادی و ما هیچ مدرکی علیه تو نداریم. ولی تو چیزی بنویس که اگر کسی نزد تو آمد و تو را به مبارزه دعوت کرد او را به ما معرفی کنی. من از همان جا به سلولم برگشتم و گفتم من هرگز چنین چیزی نمی نویسم و همین جا می مانم. دو روز بعد دوباره مرا خواستند و گفتند دست کم بنویس که من دیگر فعالیت سیاسی نخواهم کرد. من هم نوشتم که دیگر کاری به کار سیاست ندارم و بعد هم آزاد شدم و مبارزه خود را ادامه دادم. خوشرو: مساله مارکسیسم در آن شرایط (چون من آن موقع دانشجوی دانشگاه تهران و خیلی هم درگیر این مسائل بودم) را نباید با وضعیتی که الان هست مقایسه کرد. زمانی که کتاب ابوذر غفاری خداپرست سوسیالیست نوشته می شد در دنیا تفکر چپ حاکم بود و همه جنبش های آزادیبخش از آن الهام می گرفتند. دکتر شریعتی هم طبیعتا علاقه وافری شاید بیش از آنکه به آزادی داشته باشد به عدالت داشت و عدالت محوری ترین عنصری بود که در کلامش وجود داشت. گفتمان های امروز بیشتر حول محور آزادی است اما آن موقع عدالت عنصر اساسی بود و البته دکتر شریعتی همیشه عدالت و آزادی و معنویت را در کنار هم آورده و می خواست تعادلی بین آن ها برقرار کند. اندیشه های دکتر شریعتی مبارزه جو و آگاهی بخش و عدالت محور بود. بعد که سازمان مجاهدین خلق به تغییر مواضع ایدئولوژیک روی آورد، همه متحیر شدند و به طور کلی مساله فرق کرد. این یک نکته است که باید به آن توجه کنیم. نکته دیگری که این روز ها در گفته های فرخ نگهدار می دیدم این بود که او می گفت رژیم شاه توهمی داشت و فکر می کرد تمام این مبارزه ها مارکسیستی است، ما (چریک های فدایی خلق) هم دچار چنین توهمی بودیم و این را باور کردیم و این باعث بدبختی و ریشه کن شدن مارکسیسم در ایران شد. بیشتر اعضای ما کشته شدند بدون اینکه ما آلترناتیوی برای رژیم شاه باشیم. تنها کسی که به واقعیت شرایط پی برده بود، بیژن جزنی بود. نگهدار می گفت: جزنی در سال 54 گفته بود که اگر خبری شود آیت الله خمینی بدیل است و وضع را به دست خواهد گرفت، اما همه ما به این حرف او پوزخند زدیم. این توهمی بود که خود ساواک داشت و برای همین سعی می کرد از دکتر شریعتی و هر کسی کلمه ای علیه مارکسیسم بگیرد و استفاده کند. به نظر من ساواک هم سرش کلاه رفته بود. برای اینکه اصلا نفهمیده بود که این سد از کجا می شکند و این سیل از کجا رژیم شاه را خواهد برد. اصلا وقتی که سیل آمد نیروهای کمونیستی جایی نداشتند که بخواهند عرض اندام کنند. آن زمان ما گروهی بودیم که مباحث دکتر شریعتی در تاریخ ادیان را از نوار پیاده می کردیم. اتفاقا در آنجا مباحث خیلی خوب تحلیلی درباره مارکسیسم انجام شده بود. با این وجود چون ما همیشه به نوشته اسلام، انسان و مکتب های مغرب زمین مشکوک بودیم هیچ وقت به اندازه بقیه آثار آن را به صورت تحلیلی نخواندیم. ولی تا آنجا که من خواندم خیلی نتوانستم پیدا کنم که کدام بخش آن دستکاری شده است. این متنی هم که آقای خسروشاهی چاپ کرده فکر نمی کنم متن اصلی باشد... جعفری: ظاهرا از کیهان گرفته است. خوشرو: یکی از دوستان ما در همان تعطیلات عیدی که دکتر شریعتی مهاجرت کرد و رفت، دکتر شریعتی را می بیند و آنجا بحثی می شود و دکتر شریعتی می گوید این هم که ادعای دوستی با ما می کند (منظور آقای خسروشاهی است) نمی دانم چرا این را چاپ کرده است. او هم می گوید خسروشاهی چیز بدی در آن ندیده است. به هر حال اگر بخواهیم نظرات دکتر شریعتی را درباره مارکسیسم بدانیم به نظرم همان بحثی که در انتهای تاریخ ادیان مطرح کرده خیلی مهم است. برای من به عنوان کسی که همین دغدغه ای که امروز شما دارید را داشتم، ملاک اصلی آن بود که ببینیم شریعتی بعد از اینکه از زندان آزاد شد، چه زمانی حرف می زند و چه می گوید. وقتی من سخنرانی حر را شنیدم مثل این بود که خون تازه ای در رگ های ما بجوشد. شاید اولین کسی که حر را پخش کرده باشد من بودم، بلافاصله پس از اینکه این سخنرانی انجام شد من در قم آن را از نوار پیاده، چاپ و توزیع کردم. معادیخواه: نه با عصمت از شریعتی یاد کنیم نه با خیانت/ جعفری: وقت نقد شریعتی رسیده است میزگرد بررسی آزادی دکتر شریعتی از زندان-5 تاریخ ایرانی: باور دوستان و همرزمان سابق علی شریعتی نسبت به دیروز و امروز او چگونه است؟ کسانی که در پرده فکر و پهنه عمر شریعتی زیسته اند و فارغ از تبلیغات و شبهات رژیم شاه درباره ارشادگر حسینیه ارشاد، تنها کلام و حتی سکوت او را باور دارند که مگر نه اینست که شریعتی گفت: در مملکتی که فقط دولت حق حرف زدن را دارد، هیچ حرفی را باور نکنید. محمد مهدی جعفری، عبدالمجید معادیخواه و خسرو منصوریان در بخش پایانی میزگرد تاریخ ایرانی با عنوان دکتر شریعتی چرا و چگونه از زندان آزاد شد؟ نسبت امروز خود با همرزم دیروز را تشریح می کنند. *** شما امروز با شریعتی که گفته بود ویرانه ای بزرگ هستم که مردم از همه رنگی و همه نیازی می آیند و از من هرچه را بتوانند و بخواهند بر می گیرند و می برند چه نسبت فکری و عاطفی دارید؟ با او که از تنهایی به میان مردم می گریخت و از مردم به تنهایی پناه می برد. معادیخواه: من حدود ده تا از سلول های قزل قلعه را رفتم و چند تا از سلول های کمیته مشترک را هم تجربه کرده ام. شاید به جرات بتوان گفت که هیچ سلولی نبود که این جمله معروف آنان که رفتند، کاری حسینی کردند. آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی اند بر دیوار آن حک نشده باشد. زندانی به هر زحمتی سعی کرده بود این جمله را بر دیوار حک کند. این نشان دهنده تاثیری بود که ادبیات دکتر شریعتی بر قشر مبارز داشت. با این حال با همه ارزشی که برای دکتر شریعتی قائل هستم، اما امروز به یک باوری رسیدم و آن این است که برای ما در مجموع ضرر کاریزماسازی خیلی بیشتر از نفع آن بوده است. شاید امروز اگر دکتر شریعتی بود در این بخش با ما همدلی می کرد. بالاخره دکتر شریعتی اندیشمندی با ذوق بوده که روزی نسل جوان جامعه ایرانی به او اقبال نشان داده و تاثیر کم نظیری بر تاریخ این کشور گذاشته است. امروز ما هستیم و آنچه که از قلم و بیانش به یادگار مانده است. نه با عصمت از او یاد کردن صحیح است و نه اگر منصف باشیم اتهام خیانت برازنده اوست. شریعتی نمی خواست حتی به یک فرد ضربه بزند، چه رسد به دین و اسلام و ایران. جعفری: بحثی در قرآن به نام ناسخ و منسوخ وجود دارد. علامه طباطبایی در المیزان می فرمایند آیه منسوخ نمی شود، زیرا اگر منسوخ شود باید از قرآن بیرون بیاید و ما اعتقاد داریم که این آیات همیشه می مانند. اما آیه در شرایط خاص حکمی داده که ممکن است آن شرایط عوض شود. در آن صورت حکم آن آیه هم موقتا تعطیل می شود. یعنی اگر شرایط دوباره برقرار شود آن حکم هم ساری و جاری خواهد بود. این در مورد گفتار خداوند است که امری جاودان است. اما در مورد گفتار بشر هم همین طور است. دکتر شریعتی در برهه ای از زمان طلوع کرد که ایران سخت به آن نیاز داشت. پیام و رسالتی داشت و در واقع رسالتش را به خوبی به اجرا درآورد. اما خودش همیشه می گفت وقتی تریبون به دست من بیفتد هرچه دارم می گویم، چون فکر می کنم که دیگر این فرصت برای من پیش نخواهد آمد. اگر فرصت دیگری برای من پیش بیاید همان حرف را یا تصحیح می کنم یا تکمیل می کنم و یا نکته تازه دیگری را مطرح می کنم. طبیعی است که دکتر شریعتی مثل یک آدم شتاب زده ای که می خواهد از فرصت ها استفاده کند دچار اشتباهاتی هم شده باشد. بار ها در طول این 34 سال از بنده پرسیده اند که دکتر شریعتی هیچ اشتباهی نداشت؟ چرا شما از او انتقادی نمی کنید؟ من پاسخ داده ام که اگر شریعتی اشتباهی داشته باشد ما اتفاقا بیش از دیگران وارد هستیم. اما شرایط اجتماعی اقتضا نمی کند که از او انتقاد کنیم. چرا که از این نقد ها سوءاستفاده می شود. اگر شرایط سالمی ایجاد شود ما خودمان اولین کسانی هستیم که نوشته ها و گفته های شریعتی را به نقد خواهیم کشید. اتفاقا من چهار سال پیش در دانشگاه خلیج فارس بوشهر گفتم که دیگر وقت آن رسیده است. ما دیگر نگرانی سوءاستفاده به آن شکل را نداریم، اگرچه الان هم ممکن است سوءاستفاده هایی صورت گیرد. ما واقعا دکتر شریعتی را رسولی می دانیم که برای مدتی در ایران رسالتش را انجام داد اما این رسالت پایان یافته نیست، چون ممکن است آن شرایط دوباره برقرار شود. الان مدتی است که مردم به این فکر افتاده اند که اصلا انقلاب چیز درستی است یا نه. خیلی ها هم معتقدند که اصلاح درست است نه انقلاب. بنده بار ها عرض کرده ام که نه باید دگم بر سر انقلاب ایستاد و نه دگم بر سر اصلاح. در شرایطی انقلاب لازم است و در شرایطی هم اصلاح. هر کدام به جای دیگری به کار برود اشتباه است. الان در آفریقا کتاب های دکتر شریعتی بسیار رایج است. چون آن ها شرایط آن زمان ما را تجربه می کنند. کتاب بازگشت به خویشتن در مصر به عربی ترجمه شده و 300 هزار نسخه به فروش رفته است، چون شرایط آن ها چنین ایجاب می کند. بنابراین دکتر شریعتی هم انسانی بود مانند همه انسان های دیگر، منتها زمان را درک کرده بود، پیامی که باید به مردم زمان خودش می داد را به گوش آن ها رساند. البته این گفته ها قابل نقد است اما اصولی در آن هست که آن اصول می تواند در شرایط مختلف برای ما سودمند باشد. منصوریان: من گمان می کنم که هر گاه بخواهیم جغرافیای سخن را نادیده بگیریم، دچار افراط و تفریط می شویم. ما هزینه زیادی بابت مطلق گرایی هایمان داده ایم، فکر می کنم به ویژه نسل بعد از انقلاب همچنان باید تاوان سوءعملکرد و مطلق گرایی اشخاص را بدهد. جز معصوم کسی را مطلق نکنیم. اولین کسی که شریعتی هنگام خروج از این کشور به او زنگ زد من بودم و اولین کسی هم که در این کشور فهمید که دکتر شریعتی کشته شده، باز خود من بودم. ولی یک بار هم نگفته ام شهید شریعتی . آیا واقعا من شریعتی را دوست ندارم؟! شریعتی آن طور که خودش می خواست زندگی کرد و مرد. آخر چرا ما کاتولیک تر از پاپ شده ایم؟! چرا می خواهیم آنچه که خود شریعتی در زندگی اش به آن عمل نکرده را از شریعتی بسازیم؟ او گفت خدایا، چگونه زیستن را به من بیاموز، چگونه مردن را خود خواهم دانست. شریعتی خوب زندگی کرد. چه فرقی می کند که حالا ما بگوییم شهید شد یا نشد. به نظر من این کلام را به او اطلاق کردن حتی اگر خوب زندگی نکرده باشد، به او شخصیت نمی بخشد که به قول خودش بطور بدی از او دفاع می شود. حق مطلب را آنطور که هست ادا کنیم. من معتقدم هنوز جای زیادی دارد که آیندگان بیایند و این مطالب را نقد کنند تا حرف های شریعتی بومی زمان خودشان شده و از آن ها استفاده کنند. خوشرو: دکتر شریعتی وقتی در کتاب انسان، و اسلام به تاریخ روحانیت اشاره می کند می گوید که این افت و خیز ها در تاریخ روحانیت بوده است تا آنکه روح خدا در کالبد صلصال کالفخار روحانیت دمیده شد. همان دوستی که گفتم نوار حر را از دکتر شریعتی گرفته بود، این جمله را به دکتر نشان داده و پرسیده بود منظورت آیت الله خمینی بوده؟ دکتر تاملی کرده و گفته بود چقدر خوب است که آدم اسم خوبی داشته باشد تا این چنین در هنگام سخن گفتن به ذهن متبادر شود. این نوعی همنوایی روحی بوده است. چون می دانید که شریعتی در مورد انسان چه فلسفه ای داشت و آن تمثیلی که از خلق روح در خاک بیان می کند، همین تمثیل در حوزه علمیه و وضعیتی که امام خمینی داشت بکار رفته بود و می گفت شاید در آن زمان این ایده بر زبان من جاری شده بود بدون اینکه خودم هم آن معنی را در نظر داشته باشم. همه می دانند که در دوران مبارزه با رژیم پهلوی چقدر از شریعتی استقبال می شد. ما آن زمان که دانشجو بودیم در انجمن اسلامی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در سال 54، آمار گرفتیم و دیدیم به ازای هر دانشجویی که مراجعه می کرد، نیمی کتاب های دکتر شریعتی را درخواست می کردند و نیمی هم بقیه کتاب ها و من جمله کتاب های مارکسیستی را. به هر حال اینکه مثلا دکتر شریعتی درباره مارکسیسم چه گفته و چه نگفته بعد از 34 سال بیشتر یک عیب یابی و بهانه جویی و عقده گشایی است تا یک تحقیق تاریخی. ...
