خانه
سایر منابع:
با دوستان خود به اشتراک بگذارید
می پسندم
0
سایر خبرها
نقدی بر مواجهه غزالی با باطنیه و نظریه امامت معصوم (1)
بر مواجهه غزالی با باطنیه در مقطعی از احیاء علوم الدین، غزالی تصریحاً اعلام می دارد: اگر بگویی چگونه ممکن است که نسبت به فاسق متظاهر به فسق و شخص بدعت گزار تواضع روا داشت، پس بدان که این با اندیشیدن در آنچه در پایان زندگی آن شخص روی می دهد ممکن می شود. بلکه از این منظر اگر به کافر هم نظر شود در باب او نیز نمی توان تکبر ورزید. زیرا می توان تصور کرد که آن کافر، مسلمان شود و خاتمه حیات وی با ...
نقدی بر مواجهه غزالی با باطنیه و نظریه امامت معصوم (2)
جهان بودی روان *** چون همه شب بود و ما چون شبروان تا برآمد آفتاب انبیا *** گفت ای غش دور شو صافی بیا دشمن روزند این قلّابکان *** عاشق روزند این زرهای کان (18) و جالب آنکه غزالی چند سطر پیش از آنکه علی را سبب اختلافات ابدی در امت بداند اختلاف خلق را حکم ضروری ازلی می داند. به هر روی غزالی به نحو جازمی اعلام می دارد که وجود امام معصوم در میان امت نه تنها رافع اختلاف ...
غزالی از احیاء علم دین تا سیاست ورزی
عوامل این انحطاط و ریشه کنی آنها می پردازد و پس از آن دین و علم دینی را احیاء می کند. این دو پروژه، یعنی مقابله با عوامل انحطاط تمدن اسلامی و احیاء علم دین در تمامی آثار وی پی گیری می شود و همه ی کارهای او از معجزه اش در فقه، یعنی کتاب الوجیر، تا احیاء علوم الدین، کیمیای سعادت، نصیحة الملوک، فضائح الباطنیه و... را می توان با این قرائت خواند. اما مسأله ی اصلی ما در این گفتار نشان دادن نسبت موجود ...
تحول غزالی، و طرحی نو (1)
.... هرچند، با بررسی دقیق تر، به مدد عقل می توان ثابت کرد که برای حسی همیشه هم قابل اعتماد نیست. اما این بدین معنی نیست که حقایق ضروری همان علم لغزش ناپذیری است که او می جوید. باز امکان وجود ادراک ماوراء عقلی یی هست که نادرستی عقل را ثابت کند، به همان نحو که عقل نادرستی ادراک حسی را ثابت می کند. حقیقت امر آن است که بر طبق نظر غزالی، جهانی که بر صوفیان در حالت فنا (نابودی خودآگاهی) گشوده می شود ممکن ...
تحول غزالی، و طرحی نو (2)
او در اثر بدبینی و شکاکیت اش نسبت بدهیم. به نظر می رسد این بحران، بیشتر پیامد ناامیدیِ ناشی از تحقیق و بررسی عقلی جدی علوم سنتی در نزد غزالی ست؛ نا امیدی او از عقل در مقام وسیله ای برای تشخیص حقیقت. تلقی من این است که این بحران احتمالاً زمانی رخ داد که او با شدت و به طور گسترده فلسفه را در دوره بعدی اقامتش در بغداد مورد مطالعه و پژوهش قرار داد و به طرد و تخطئه آن پرداخت. غزالی سپس دریافت که طرد ...
بررسی اخلاق عملی در کیمیای سعادت (1)
مثبت و محاسن رفتاری را یادآور می شود و سپس در یک بخش جداگانه به معایب و اضداد آنها می پردازد. اندرزهای اخلاقی کیمیای سعادت نتایج خرد عملی نیست، بلکه تماماً به استناد مذهب و در حیطه دل است. هرچند حکم شرع با عقل مطابقت دارد، اما غزالی هرگز از خرد به عنوان راهنمای آدمی و توجه به آن به عنوان برترین سرمایه و بهره گیری از آن در رعایت اخلاق یاد نمی کند، زیرا در تصوف، دل محوری ترین اندام است که تمام وجود ...
آثار سیاسی - اجتماعی جریان های تکفیری بر عقب ماندگی کشورهای اسلامی
، تنها خود را و فهم خود را بر حق می پندارند، بر آن تعصب می ورزند و متعصبانه برای اجرای هر آنچه خود درست می پندارند، رفتار می کنند. این امر زمینه ی رفتارهای خشونت آمیز را فراهم کرده است. لذا به آسانی خون، مال و ناموس دیگران را حلال می شمارند. با در نظر داشتن همین اصل است که می توان تأکید جریان های تکفیری بر مفهوم جهاد را دریافت. آنها برای درگیر کردن شهروندان در انجام جهاد، تلاش همه جانبه می کنند ...
نظریه تربیتی غزالی؛ تلفیق معامله و مکاشفه (1)
توان گفت که غزالی با فطرت انسانی سروکار دارد که تحقق هر نظریه ی تربیتی به شناخت آن مرتبط است. او فطرت انسانی را پاک و عالی از آلایش می داند. به رغم اختلافاتی که در میان افراد وجود دارد روح از روی فطرت می تواند به شناخت حقیقت اشیا نایل آید. (18) بنابراین غزالی وجود انسان را از نقطه نظر تربیتی وجودی تغییرپذیر و سعادت و شقاوت آدمی را در گرو تربیت او می داند و به نقش اساسی و انحصاری آن در نجات ...
اهمیت و ضرورت بزرگداشت فاطمیه
حضرت زهرا با جریان نفاق نبود، تقریباً هیچ نشانه جدی برای مخالفت امیرالمومنین با آن جریان نفاق در اسناد تاریخی وجود نداشت. یعنی فاطمیه و قیام حضرت زهرا(س) ماناترین سندی است که نشان می دهد در اسلام دو تفکر وجود داشت، نه یک تفکر. چون همانطور که مستشرقین گفته اند در سال های مثلا 11 و 15 و 20 یا 22 هجری مردم همه یکجور بودند و هیچ تفاوت ظاهری با هم نداشتند. در مسجد همه به یک شکل نماز می خوانند و خلیفه امام ...
بازنشستگی پیش از موعد؛ فرصت یا تهدید؟
، بحران وجود دارد. به نظر من این یک پروپاگاندا است که صندوق های بیمه ای به راه انداخته اند تا سقوط وحشتناک خود را به تعدادی زنان ارتباط دهند که می خواهند بازنشسته شوند. شما در بیان صحبت خود، استدلال که می آورید، نمی گویید برای پول هایی که داده می شود و 20، 30 سال نگهداری می شود، چه متری وجود دارد و با این پول ها چه می کنند. ولی جایی که ما بیمه را مکلف می کنیم، متر شما خوب کار می کند. ای ...
مبارزه با اقلیتِ غالی، راهکاری جهت سلب بهانه از جریان های تکفیری
گویند غلیان کرده است. (15) در برابر غلو، واژه تقصیر که به معنای کوتاهی است به کار رفته است. (16) با توجه به کاربردهای مختلف واژه غلو، به نظر می رسد هر چیزی که از حد و اندازه خویش فراتر رود، کلمه غلو و مشتقاتش ممکن است در مورد آن به کار رود. از دیگر واژه های مشابه غلو، به تطرف، (17) ارتفاع (18) و طیر (19) می توان اشاره کرد. در تعریف اصطلاحی غلو هر چند اتفاق نظر وجود ندارد، اما ...
تفسیر به رأی از نگاه غزالی در احیاء علوم الدین
آزادی عمل مفسر ارائه کرده است. این استدلال بر مبنای معنای واقعی حدیث مطرح شده است. غزالی مدعی است که عقیده ی شخصی در تفسیر حقی مشروع برای مفسر است. وی در همان زمان از وجود معانی پنهان در قرآن سخن گفته است که ره یابی به آن به تمرین نیاز دارد. غزالی تأیید کرده است که معانی ظاهری و باطنی مکمل هم هستند. استدلال های غزالی که مبتنی بر سنت و عقل است در راستای دفاع از تفسیر صوفیانه است. او واژه رأی در حدیث ...
برخی بازیافت های غزالی از تصوف شرعی
را تنها از راه ذوق و پیمودن طریق تصوف می توان درک کرد. به خاصیت نخستین [یعنی کشف حقایقی که عقل از اکتشاف آنها عاجز است] از آن جهت تسلیم شدیم که نمونه ی آن، یعنی خواب در وجود ما موجود است... اگر خاصیتی در پیغمبر باشد که ما فاقد نمونه ی آن باشیم، هرگز نمی توانیم آن را تصدیق کنیم؛ چه تصدیق پس از فهم و درک است، نمونه ی این گونه آثار و خواص نبوت را می توان با ذوق و از پیمودن راه تصوف، مشاهده نمود و با ...
عدم شناخت غدیر باعث ایجاد فاطمیه شد و بزرگ نشدن فاطمیه سبب اتفاق عاشورا گردید
.... وَمَنْ یُعَظِّمَ شعائِرَ اللّه فَإنَّها مِن تَقْوی القلوب این حکایت از تقوای قلب کسانی دارد که شعائر الهی را بزرگ می دارند. ما معتقدیم تولی و تبری جز واجبات اعتقادی ماست، پس اقامه شعائر فاطمی هم مثل اقامه شعائر بقیه اهل بیت است. همان استدلال هایی که برای اقامه شعائر حسینی داریم برای شعائر فاطمی هم داریم. وی ادامه داد: امام باقر(ع) فرمود إن فضل أوَّلنا یلحق بفضل آخرنا، وفضل آخرنا ...
فلسفه ی فقه
فقه نیز پیش فرض های فقه و حتی اصول و رجال را به نقادی می نشیند (مهریزی، 1382، ص 14). - در فلسفه ی علم فقه، به طور دستوری نمی توان نظر داد. اگر در مرز فقه، آداب و رسوم، این گونه بگوییم که مرز عرف باید این باشد و مرز فقه این، در اینجا باید فقه دخالت کند و در آنجا عرف، این افتاست. این دستوری و به تعبیر امروزه نُرماتیو است. نرماتیو حرف زدن، دیگر فلسفی حرف زدن نیست. نرماتیو حرف زدن، حقوقی ...
جایگاه و کارکرد شک در فلسفه های دکارت و غزالی
متکلمان و فیلسوفان وی را آشفته ساخته است، آگاهی زیرکانه از این که به یقین در معرفت نمی توان از طریق حواس یا عقل دست یافت، نیز ذهن او را برآشفته بود. در واقع ناخرسندی فکری او چنان شدید و گسترده بود که او را به بحرانی احساسی- جسمانی دچار ساخت طوری که خود می گوید دو ماه طول کشید.(3) وی با ذکر این که مطلوب من علم به حقایق امور است ،(4) به شرحی زیست نامه ای از شک گرایی خود می پردازد. اما قبل از آن ...
جایگاه تساهل و تسامح در قوانین حقوقی - اجتماعی اسلام
العقل می توان بر دلیل عقل صحه گذاشت؛ چرا که عقل هم مؤید این حکم شرع است و بر وجود روح سهولت و سماحت در دین برای پیشبرد امر دین و رسیدن به هدف واقعی صحه می گذارد. نکته ی سوم و مهم تر اینکه براساس قاعده ی ملازمه، احکام مصوّب عقلی که از اجماع اهل خرد جامعه برخاسته است، مورد تصویب شرع نیز واقع می شود (کلما حکم به العقل حکم به الشرع). از سوی دیگر، در همین قوانین مصوّب، خردمندان جامعه به طور قطع ...
گفتمان غزالی و گفتمان روشنفکر دینی
بود که آرای فلسفی او و تفاسیرش از ارسطو در سده های آخر قرون وسطی و در آستانه ی دوره ی تجدید حیات فرهنگی غرب موجب پیدایی یکی از جریان های فکری اثرگذار در شروع شکل گیری رنسانس غرب گردید. ابن رشدیان لاتین و واکنش های ارباب کلیسا و محکومیت آنان در تاریخ فلسفه معروف است.(2) به نوشته ی اتین ژیلسون، منکر این واقعیت نمی توان شد که نوع دیگر مذهب اصالت عقل (rationalism) که قدیم تر از نوع رنسانسی آن است ...
غزّالی: ژرفنگر و پژوهشگر خستگی ناپذیر
شدن از سوی مردم در این گیتی، این است فضیلت مطلق دانش. (27) غزّالی عقل را پایه و شالوده ی دانش می داند. دانش علم مسائل این جهان و علم مسائل آن جهان را در برمی گیرد. دانش را نمی توان از رهگذر حواس به دست آورد، بلکه با خرد فراچنگ می آید. (28) خرد و دانش اخگرهایی اند از قوّه ی ربّانی نفس بشر؛ چیزی که انسان، فرزان (حکیم) می سازد؛ همان گونه که دَدمَنشی و هوس بازی و خشم از انسان، جانور و اهریمن می ...
استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته ی نقد
فقه را با مشکلاتی روبه رو خواهند ساخت. با این حال یک دغدغه را نمی توان نادیده انگاشت؛ درست است که مذاق همیشه در کنار یک سند قابل دفاع و ارزشمند فقهی قرار می گیرد، ولی در برخی موارد که فقیهان در استنباط خود به سراغ مذاق رفته اند، عرصه ی استدلال از وجود نص معین (عام یا خاص) یا اجماع قابل اعتنا یا درک عقل تهی بوده است؛ یعنی برای یک ادعای فقهی گزاره ی معینی از کتاب یا سنت به عنوان سندی قابل اتکا ...
اکبرنژاد: بحث مشتق، نه تنها راهگشا نیست بلکه رهزن است/ غرویان: آیا شما تمام موارد را فحص کامل کردید!
خود پرداخت و گفت: گاهی مراد از زوائد، مقصود سخنان پوچ و باطل است که در فلسفه به آن محال و ممتنع می گویند. مراد از زوائد اگر این معنا باشد، صحیح نیست. این نسبت با علمای علم اصول سازگار نیست. گاهی هم مراد از زوائد در مقام مقایسه به نسبت چیز دیگر. مثلا در بحث مشتق بگوییم که مسائل مهم تری است و شما چرا به این بحث پرداختید. این همه ارزش وقت گذاشتن ندارد. مثلا مباحث هرمنوتیک در متون دینی مطرح است مانند ...
چرا از اهداف فرهنگی انقلاب فاصله گرفته ایم
شرایط مصداق هایی پیدا می کند؛ یعنی آن مفهوم و آرمان عوض نمی شود. ما همیشه آرمان استقلال را داشتیم. از صد و پنجاه سال پیش نیز در کشور ما آرمان توسعه وجود داشت. آرمان هست، مصداقش در زمان جنگ چون دشمن شمشیر کشیده، در برابرش می ایستیم. این به معنای استقلال است.در دوره ای دیگر، برجام را امضاء می کنیم که می شود مصداق استقلال، یعنی مصادیق متعدد در ادوار تاریخی، ولی از نظر مفهومی، به نظرم تبدیل ماهوی آرمان ...
ابوطالب مکی و ابوحامد غزالی
) در حقیقت واداشتنِ ذهن به انجامِ ذکر و ادامه آن عملی بسیار طاقت فرسا و مستلزم کوششی مداوم است. با این وجود، همچنان که فرمولِ مورد نظر به طور مکرر و در طی یک دوره بلند زمانی- در حالی که ذهن بر یاد خدا متمرکز است- تکرار می شود؛ در پایان، انجام ذکر برای فرد به عملی مطبوع و مأنوس بدل شده و سختیِ اولیه آن به تدریج از میان می رود و به جای آن لذت، شیرینی و عشق در وجود می آید. هنگامی که ریشه های ...
حیرت غزالی و شک دکارتی (1)
افلاطون هم به لحاظ این که متعلق معرفت حقیقی را عامل نقل دانسته اند می توان از کسانی دانست که راجع به محسوسات شکاک اند، اما شکاکیت یونانی به طور اصل و به عنوان طرحی فلسفی پس از افلاطون و ارسطو در میان شکاکان قدیم و آکادمی های میانه و جدید مطرح شد. پیرون (9) بنیانگذار شکاکیت قدیم معتقد بود عقل انسان نمی تواند به جوهر اشیاء نفوذ کند. ما فقط می توانیم بدانیم که اشیاء چگونه به نظر می آیند. یک شی، واحد ...
حیرت غزالی و شک دکارتی (5)
می کند: کسی که به ریاضی می پردازد بگو دست از آن بردار زیرا از دین به در می شود و لگام تقوی از سرش می افتد (المنقذ، ص34) 3-4. مراحل و ادّله و شیوه شک دکارت و غزالی با انگیزه حقیقت طلبی و یافتن معیار بداهت برای علم یقینی، در هر آنچه ادراک آن یقینی به نظر می رسد، شک می کنند. هر دو ابتدا از خطا و فریب محسوسات آغاز به شک می کنند و ادّله شک آنها در محسوسات مشابه است اما تفاوت دکارت آن است که ...
تحلیل مبنایی و محتوایی کتاب القسطاس المستقیم (1)
. همه ی اینها جدلی، یعنی مبتنی بر عقاید مقبول بودند، تا یقین مُبرهن (Gyekye 1989: 136؛ نیز نک. Van Ess 1970). استقرا تعمیم خصوصیت موجود در برخی گونه های یک طبقه به تمام اعضای آن طبقه است. مثلاً اگر از اینکه هر نوع تمرین بررسی شده، ماهیچه ها را تقویت می کند، این طور نتیجه گیری شود که گزاره ی همه ی تمرین ها ماهیچه ها را تقویت می کنند صحیح است، حتی اگر این احتمال وجود داشته باشد که برخی انواع تمرینات ...
تحلیل مبنایی و محتوایی کتاب القسطاس المستقیم (3)
معصوم تبعیت نمی کنند، به سادگی متوسل به رأی می شوند، بی دفاع بماند. ظاهراً برداشت متفاوت غزالی از اصطلاح رأی، مثالی از استدلال های گزینشی او متناسب با هدفش است. آیا می توان از این فراتر رفته و غزالی را به تعارض در کتب مختلفش متهم کرد؟ از نظر فنی پاسخ مثبت است، اما کاملاً روشن است که او به جای آنکه نظریه ای فراگیر فراهم آورد، برای هر مخاطب از استدلال خاصی بهره می گیرد، تا زهرِ آن- با اینکه درست است ...
آیا غزّالی، یک اشعری بود؟ (1)
خلدون در گام بعد، به تبیین دلایلی می پردازد که متکلمان مسلمان بر اساس آنها به ردّ و ابطال منطق می پرداختند، و تحول کلام اسلامی پس از عصر غزالی را شرح می دهد.(14) به نظر ابن خلدون، متکلمان، علم کلام را ابداع کردند تا عقاید ایمانی را به واسطه قرائن عقلیه تحکیم کنند. نظر آنها این بود که از برخی ادلّه ی خاصه بهره بگیرند. مثلاً حدوث عالم را این گونه تقریر و ثابت می کردند که أعراض وجود دارند و مخلوق اند ...
آیا غزالی، یک اشعری بود؟ (3)
.... (صص178-179)(7)" ابن قیّم می گوید تنها حکم حقی که می توان در باب روح صادر کرد که مورد تأیید قرآن، حدیث، اجماع صحابه، عقل و فطرت هم باشد، همین حکم است که گفته شد. پس طبق نظر ابن قیّم، دلیل این که متکلمان سنتی، روح را یک نوع جسم به شمار می آورند، این است که صفات، افعال و احکام روح نظیر حرکت، انتقال، عروج، هبوط، بهره مندی از احسان یا مکافات، لذت و الم را ثابت کنند (ص201). وانگهی این ...
مجموعه مقالات فقه سیاسی و انقلاب اسلامی
مستقلی در موضوع ولایت فقیه دارند. آنان که از مصادیق ولایت همچون ولایت بر فتوا، قضا، امور عامه، امور حسبیه و مانند آن به صورت استدلالی و مستوفی بحث کرده اند اما از وجوب اطاعت یا بحثی نشده یا به صورت اشاره بحث شده است. نگارنده بر این عقیده است که اگرچه اصل وجوب اطاعت از امام(ع) یا فقیه به نظر فقها قطعی است ولی ادله نیابت عامه که مستند آنان نسبت به فقیه است دلالت بر وجوب اطاعت ندارد و این نکته را می ...
